Το Σάββατο που μας πέρασε το τρίτο κανάλι της κρατικής τηλεόρασης, πρόβαλε σε πρεμιέρα την ταινία του Βαγγέλη Ευθυμίου «Πέντε φορές ξένος». Η διάρκειας 75 λεπτών παραγωγή χρειάστηκε δέκα έτη προκειμένου να ολοκληρωθεί, ενώ τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν σε Ελλάδα, Ουγγαρία, Αυστρία και Σουηδία. Μέσα σε αυτή την μία ώρα και δέκα πέντε λεπτά συμπυκνώνεται η ζωή του Σταύρου Κωτούλα. Γεννημένος στη Ζέρμα του δήμου Κονίτσης στις υπώρειες του Γράμμου, αναγκάστηκε παιδί να ζήσει τον πρώτο ξεριζωμό το θέρος του ’49. Έσυρε τα βήματά του μαζί με άλλα παιδιά διασχίζοντας νύχτα τα σύνορα της πατρίδας του.

Έκτοτε συνέβη αυτό που με τρεις λέξεις περιγράφει ο τίτλος. Μετά από ένα σύντομο διάστημα στην Αλβανία ακολούθησε η περίοδος της Ουγγαρίας, που μετά τα γεγονότα του 1956 φάνηκε ασήκωτη. Έτσι, μαζί με χιλιάδες Ούγγρους διέφυγε στην Αυστρία. Πέντε χρόνια αργότερα γύρισε στον τόπο του, όχι απροβλημάτιστα πάντως. Έσμιξε με την οικογένεια του αλλά η ζωή του μοιραία έγινε αφόρητη στο τέλος του Απριλίου του 1967. Διέφυγε ακόμα μια φορά, δίχως εφόδια, χωρίς σχέδιο για τη Σουηδία. Εκεί εργάστηκε, σπούδασε, δημιούργησε, παντρεύτηκε, τεκνοποίησε και κάποτε επέστρεψε στον τόπο που γεννήθηκε. Αλλά γιατί αναφέρονται όλα τούτα τέτοια μέρα;

Τρεις μέρες νωρίτερα συναντηθήκαμε με την φετινή εαρινή ισημερία και έκτοτε βαδίζουμε στα μονοπάτια της 26^ης άνοιξης του αιώνα μας. Εποχή ανθοφορίας, γλυκού κλίματος, γαλανών ουρανών, λεπτών ευωδιών κλπ.

Και αισιοδοξίας επίσης. Τι το πιο αέρινο, μυρωδάτο απελευθερωτικό από μια έντονη τροχιά πάνω στο  χώμα μετά την εαρινή βροχόπτωση. Αισιοδοξία όμως και ευρύτερα τουλάχιστον στα καθ ήμας. Βέβαια.

Άλλο ένα δείγμα εξαίρετης κινηματογραφικής καταγραφής πάνω σε δύσκολο θέμα, με την έννοια ότι επιχειρεί να φωτίσει ένα κρίσιμο όσο και τραγικό γεγονός του παρελθόντος. Κάτω από αυτή τη θεώρηση, θέτει ερωτήματα, αλλά ταυτόχρονα και τις απαντήσεις περί του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. Βρισκόμαστε στους εικοστούς θερινούς Ολυμπιακούς αγώνες, που διοργανώνονται στο Μόναχο της Δυτικής, τότε, Γερμανίας. Μόλις 17 χρόνια μετά την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και τη διχοτόμησή της, αλλά και 36 καλοκαίρια ύστερα από την τελευταία προπολεμική διοργάνωση, τους ενδέκατους θερινούς Ολυμπιακούς αγώνες, πάλι στη Γερμανία στο Βερολίνο, του Αδόλφου παρόντος.

Επιθυμώντας οι διοργανωτές να ξεφύγουν από το βαρύ παρελθόν επιχειρούν να δώσουν έναν αέρα συναδέλφωσης και ειρήνης. Όλα κυλούν ομαλά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της 5^ης Σεπτεμβρίου όταν ένοπλοι Παλαιστίνιοι της οργάνωσης "Μαύρος Σεπτέμβρης" εισβάλλουν στους κοιτώνες της Ισραηλινής αποστολής, φονεύουν δύο μέλη, και κρατώντας άλλους εννέα ομήρους απαιτούν την απελευθέρωση 200 συμπατριωτών τους από τις Ισραηλινές φυλακές.

Ας ξεκινήσουμε με την τοποθέτηση του συγγραφέα: «Οι πραγματικοί τόποι των δικών μου παιδοπόλεων (Καστρί Κηφισιάς, Ιωσηφόγλειο Νέας Σμύρνης, Καλή Παναγιά Βεροίας, Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης) δεν θα ήταν εύκολο αλλά ούτε και απαραίτητο να αναπαρασταθούν με πιστότητα».

Βρισκόμαστε μπροστά στην αφήγηση ενός παιδιού που οι συνθήκες το έφεραν σε ζοφερούς καιρούς από τα επτά του χρόνια μέχρι τα δεκατρία να ζήσει στις παιδουπόλεις και στα ιδρύματα της Φρειδερίκης.

Χιλιάδες παιδιά την δεκαετία του 50 μεγάλωσαν με αυτές τις προοπτικές, είτε διότι ήταν ορφανά, είτε διότι οι γονείς τους είχαν διαφύγει με τις ηττημένες δυνάμεις του Δ.Σ.Ε., είτε διότι τα οδήγησε εκεί η απόλυτη ένδεια.

Ο Γ.Α. ξετυλίγει τις αναμνήσεις του αναμιγνύοντας τις με στοιχεία μυθοπλασίας δημιουργώντας ένα σπαραξικάρδιο σύνολο που ποτέ δεν μετατρέπεται σε μελό. Αντίθετα, με ένα λεπτό και αριστοτεχνικά επιτηδευμένο παιδικό βλέμμα που μοιραία διακατέχεται από την ανάλογη αφέλεια, αποκαλύπτει το κλίμα, το περιβάλλον, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μεγάλωσαν, έμαθαν και αντιμετώπισαν τη ζωή.

Αν το φυσιολογικό είναι η ανατροφή του παιδιού με τη στοργή, το ενδιαφέρον, αλλά και την αυστηρότητα, όπου απαιτείται, της οικογένειας, οποιαδήποτε άλλη συνθήκη που ξεφεύγει από τον οικογενειακό κύκλο δεν μπορεί παρά να είναι επώδυνη για την παιδική ψυχή. Αν δε, μέχρι κάποιο χρονικό σημείο έχει γνωρίσει τη θαλπωρή της οικογένειας και ακολούθως αναγκάζεται να περάσει τις θύρες περίκλειστου ιδρύματος το χτύπημα είναι σαρωτικό και πιθανόν αξεπέραστο.

Δελτίο Τύπου που πέρασε αφιλτράριστο και κυρίως ασχολίαστο στους ιστότοπους έχει κάποιο ενδιαφέρον καθότι καταδεικνύει το κλίμα της εποχής:

«Μια αληθινή εμπειρία Formula 1 έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα! Οι λάτρεις του μηχανοκίνητου αθλητισμού θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά το αγωνιστικό μονοθέσιο της McLaren και να βρεθούν στη θέση του Lando Norris. Αυτή την εμπειρία υψηλών ταχυτήτων εξασφάλισε για τους Έλληνες fans ο ΟΠΑΠ, στο πλαίσιο της διπλής συνεργασίας της μητρικής του, Allwyn, με την Formula 1 και την ομάδα της McLaren. H McLaren θα κάνει το πρώτο pit stop της στην Ελλάδα, την Παρασκευή 14 Μαρτίου, στην πλατεία έξω από την OPAP Arena, όπου ο ΑΝΤ1, επίσημος αναμεταδότης της Formula 1 στην Ελλάδα, θα πραγματοποιήσει θεματική εκδήλωση με χορηγό τον ΟΠΑΠ».

Κατ' αρχάς, ιστορικά μιλώντας, “το πρώτο pit stop της στην Ελλάδα” η McLaren δεν το έκανε 14 Μαρτίου 2025, κατά πως λέει το δ.Τ. Τούτο, συνέβη πριν μισό αιώνα. Καλοκαιράκι του 1975 ήταν, όταν στο motor show του Αγίου Κοσμά εκτέθηκε η  Μ23 Cosworth του πρωταθλητή Emerson Fittipaldi. Οι μ.α. εικόνες μας μεταφέρουν στην εποχή, όπου οι V8 ούρλιαζαν στις πλάτες των οδηγών, οι οποίοι κάθονταν ανάμεσα σε χωροδικτυώματα. Τότε που οι επιχειρήσεις προϊόντων καπνού μπορούσαν να ξοδέψουν λίγα από τα τα κέρδη τους όπου ήθελαν, τότε που οι αγώνες ήταν επικίνδυνοι, αλλά ο έρως ασφαλής.

Το δ. Τ. όμως, συνεχίζει απτόητο.

Η μελέτη των συνθηκών που οδήγησαν στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνουν αντιληπτά τα γεγονότα. Φυσικά συνδέονται με ότι προηγήθηκε, έχουν τις ρίζες τους στον βαθύ και βίαιο Εθνικό Διχασμό που με τη σειρά του θα έσβηνε με τον πόλεμο για να παραδώσει με την απελευθέρωση, σε ένα ακόμα πιο αιματηρό και διχαστικό Εμφύλιο σπαραγμό.

Ο πολυγραφότατος Μανόλης Κούμας μας προσφέρει μια αναλυτικότατη, κατανοητή αφήγηση όλων εκείνων των συμβάντων που έκαναν  εύκολη την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού σε ένα χρονικό πλαίσιο όπου σημαντικό τμήμα της Ευρώπης γλιστρούσε στο φασισμό. Ιταλία, Γερμανία ήταν ήδη δέσμιες, μέχρι το τέλος της δεκαετίας η Ισπανία θα βίωνε την ίδια τύχη μετά από έναν αποτρόπαιο Εμφύλιο, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 η Πορτογαλία και για τα επόμενα σχεδόν 50 χρόνια ήταν περίκλειστη στο συντηρητικό, απολυταρχικό, εθνικιστικό, ανελεύθερο Estado Novo (Νέο Κράτος).

Αν σε όλα τα παραπάνω προστεθεί και το γεγονός ότι η μεγαλύτερη πολεμική εμπλοκή που έπληξε τον πλανήτη ήταν προς των θυρών, γίνεται αντιληπτή η πολυπλοκότητα και η ευθραυστότητα της διεθνούς σκηνής. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και η ελληνική πολιτική σκηνή που μετά το κίνημα του Κονδύλη τον Οκτώβριο του '35, το νόθο Δημοψήφισμα του Νοεμβρίου και την παλινόρθωση της Μοναρχίας, το μέλλον γινόταν περισσότερο αβέβαιο.

Εικοσιπέντε χιλιάδες πολίτες γέμισαν τις λεωφόρους της Ελληνικής πρωτεύουσας συμμετέχοντας στον δέκατο τρίτο ημιμαραθώνιο της Αθήνας, την Κυριακή που μας πέρασε. Ευχάριστη ευκαιρία για μια βόλτα στο κέντρο της πόλης απ’ όπου απουσίαζαν οι θορυβώδεις δυνάστες της καθημερινότητας, οι τέσσερις και ενίοτε περισσότεροι τροχοί.

Έτσι για λίγες ώρες οι αβενιάδες της πόλης πλημμύρισαν από δρομείς κάθε είδους, νέoι, μεσήλικες, ηλικιωμένοι, προπονημένοι ή απροπόνητοι. Με μια πολύ έντονη, συγκινητική πινελιά, για όσους είχαν το σθένος να συμμετάσχουν σπρώχνοντας αμαξίδιο με άτομα που δεν μπορούσαν να τρέξουν.

Μεσημέρι, σε κάτι σαν πρώτη μέρα της άνοιξης, βαθιά μέσα στο λαβύρινθο της πόλης, ελισσόμενος με δυο τροχούς ανάμεσα σε αδιάφορους, βιαστικούς, αφηρημένους, ερωτοχτυπημένους, επίδοξους πρωταθλητές του βολάν και λοιπές άλλες ασθενείς ομάδες.

Είχε πολλά ο μπαχτσές. Ιπποκράτους & Αλεξάνδρας, Σπύρου Πάτση, και όδευα στο προτελευταίο στιντ, από Λεωφόρο Αθηνών σε Λιοσίων.

Απορρίφθηκε η εθνική οδός, προτιμήθηκε το πιο ήσυχο, πιο αργό και λιγότερο στρεσογόνο εσωτερικό δρομολόγιο. Στο περίπου βέβαια. Υπήρξε και μια πινακίδα, αλλά και χωρίς αυτή προσανατολίζεσαι.

Στην λιγότερο δροσερή ώρα της μέρας, οι σφυγμοί έχουν πέσει, μια λιγούρα αρχίζει να κυριαρχεί και ως μια όαση στην έρημο του ήρεμου Κολωνού διακρίνεται εις το βάθος γωνιακόν μπουγατσατζίδικον.

Μια ματιά στο δυνάστη της καθημερινότητας, το χρόνο όπως αναδύεται στην οθόνη του έτερου δυνάστη, του κινητού. Περίσσευε λίγος.

Πλευρικό σταντ, κράνος υπό μάλης, δεσποινίς υπόδειγμα καλοσύνης με επιδερμίδα γοητευτικά ωχρή ακουμπά στο πλαστικό τραπεζάκι το έδεσμα. Πέρα από το κρύσταλλο, στο βάθος, κυματίζει η γαλανόλευκη. Ο χρόνος επιβραδύνεται.

Οι τροχοί που κυλούν έξω, δεν ακούγονται. Μόλις που ακούγονται, από το εσωτερικό, μικρά αποσπάσματα από σιγανές συνομιλίες δυο ζευγαριών ηλικιωμένων. Σαν ψίθυροι, μα συνολικό νόημα δεν βγαίνει.

Βγαίνει όμως η κόπωση, ένθεν κακείθεν, που μαζί με το χρόνο ο οποίος συνεχίζει επιβραδυνόμενος, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα κατατονική.

Προσπαθώ να θυμηθώ ποια άλλη ταινία είχε τόσο βαρύ, μουντό, απαισιόδοξο μήνυμα και όμως ο θεατής να εγκαταλείπει την αίθουσα, τυλιγμένος από μια ανεξήγητη αισιοδοξία. Ας  προστεθούν στα παραπάνω, οι εξαίρετες ερμηνείες, του A. Brondy προεξάρχοντος, η κατανυκτική φωτογραφία και η μουσική επένδυση.

Στις τελευταίες δε νότες, που ακούγονται μαζί τους πρωτότυπους σε σύλληψη τίτλους του τέλους, ακούγονται οι La Bionda, από το 1978 με ένα disco κομμάτι. Εύθυμο, απλό, ρηχό, αλλά τόσο χαρούμενο που έρχεται να σφραγίσει το τέλος με μια ακατανόητη, μα τόσο καλοδεχούμενη, πια, ελαφρότητα.

Ο πρόσφατος θάνατος του Gene Hackman, που αποχαιρέτησε τα εγκόσμια πλήρης ημερών, εμπειριών και διακρίσεων μας προσέφερε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εκτιμήσουμε την κινηματογραφική εξέλιξη, όπως τουλάχιστον εκπορεύεται από την Μέκκα του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Ο Hackman που δοκιμάστηκε και κουράστηκε πολύ για να φτάσει να γίνει αυτό που έγινε, κέρδισε το πρώτο του χρυσό αγαλματίδιο το 1971 για την ερμηνεία του ως σκληρός Νεοϋορκέζος ντεντέκτιβ ονόματι Jimmy "Popeye" Doyle. Ήταν 41 χρονών και εργάστηκε κάτω από τις οδηγίες του κατά πέντε χρόνια νεότερού του William Friedkin, στην ταινία «The French Connection», το σενάριο της οποίας αντλούσε στοιχεία από πραγματικά συμβάντα.

Η χθεσινή Πανελλήνια κινητοποίηση, είχε τέσσερα γνωρίσματα. Δυο μοναδικά και δυο αναμενόμενα. Στα μοναδικά ο συνδυασμός της έκτασης με τον ακομματικό και αταξικό χαρακτήρα. Τούτο παραπέμπει σε ένα πρωτοφανές κοινωνικό φαινόμενο, που δεν στηρίχτηκε σε κομματικές ντιρεκτίβες. Το ζητούμενο δεν ήταν να φύγει το κόμμα Α για να έρθει το κόμμα Β, τα οποία ούτως ή άλλως βιώνουν παρακμή στην λαϊκή συνείδηση. Ήταν μια καθολική διαμαρτυρία για την καθημερινότητα, την δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, το αύριο. Πράγματα κάπως απόμακρα στο σαρωτικό μοτίβο των όποιων στενών κομματικών, συνδικαλιστικών δίκαιων ή όχι διεκδικήσεων.

Στα αναμενόμενα ας λογιστούν ότι δεν έπεσε η τρέχουσα κυβέρνηση και τα εκτεταμένα επεισόδια. Υπήρξε βεβαιότητα εκ των προτέρων, και για τα δυο, όπερ και εγένετο. Το θέμα των επεισοδίων είναι ακανθώδες. Στο βασικό ερώτημα: «ποιος βολεύεται ή εξυπηρετείται με τα επεισόδια»; Η απάντηση είναι προφανής. Όσοι επιθυμούν την μικρότερη δυνατή συμμετοχή του πληθυσμού στην διαμαρτυρία. Ηλικιωμένοι, ευάλωτοι, οικογένειες, παιδιά, που δεν έχουν το σθένος να βρεθούν, σε διασταυρούμενα πυρά μολότωφ με χειροβομβίδες κρότου λάμψης, να εισπνεύσουν δακρυγόνα, να χειροτονηθούν άνευ λόγου από σιδερόφρακτους σα-ματατζήδες.

Στην ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος της Ν.Δ., που είδε το φως της δημοσιότητας στις 4 Οκτωβρίου του 1974 την  οποία με βεβαιότητα υπέβαλε και έλεγξε μέχρι κεραίας ο ιδρυτής της παράταξης, αναφέρεται: «Η Νέα Δημοκρατία είναι η πολιτική παράταξη που ταυτίζει το έθνος με το λαό, την πατρίδα με τους ανθρώπους της, την πολιτεία με τους πολίτες της, την εθνική ανεξαρτησία με τη λαϊκή κυριαρχία, την πρόοδο με το κοινό αγαθό, την πολιτική ελευθερία με την έννομη τάξη και την κοινωνική δικαιοσύνη».

Μισό αιώνα και πέντε μήνες αργότερα, τι από τις παραπάνω ταυτήσεις έχει απομείνει; Προς διερεύνηση της ερώτησης και επειδή τίποτα δεν γίνεται μόνο του, μια ματιά στη σύνθεση των υπουργικών συμβουλίων των πρώτων μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων της Ν.Δ. σε σύγκριση με την τρέχουσα θα οδηγήσει σε απαντήσεις.

Στις μέρες μας, βιώνουμε μια διακυβέρνηση από και υπό την Ν.Δ. που δείχνει να είναι περισσότερο τηλεοπτική και λιγότερο κοινοβουλευτική, περισσότερο επικοινωνιακή και λιγότερο δημιουργική, περισσότερο τουριστική και λιγότερο εθνική. Και όμως αυτό το σύνολο λαμπρών δημοσίων σχέσεων, αριστείας, αλαζονείας, αδιαφορίας, απειλών, τηλεοπτικών τσιρίδων, επιδομάτων, και λοιπών «ιστοριών επιτυχίας», κατάφερε να κρεμαστούν πανό κοινωνικού περιεχομένου στα γήπεδα και να αφυπνίσει πολίτες που δεν είχαν κινητοποιηθεί ποτέ στο παρελθόν.

Για την τελευταία δε, μέρα του Φλεβάρη ούτε λόγος. Πέρα από τις πανελλαδικές απεργίες επαγγελματικών φορέων και εργατικών ενώσεων, κατεβάζουν ρολά μικρές επιχειρήσεις, κέντρα διασκέδασης, θέατρα ενώ οι ταξιτζήδες προθυμοποιούνται να οδηγήσουν δωρεάν τον κόσμο στο Σύνταγμα. Απέναντι σε αυτή την πρωτοφανή, πανελλήνια μα και διεθνή συσπείρωση που δείχνει ολοένα να διογκούται, η κυβέρνηση τι ακριβώς αντιπαραθέτει;