Μιλούσα, χθες τηλεφωνικά,  με πρόσωπο που εκτιμώ κι από όσο καταλαβαίνω, αυτό, είναι αμοιβαίο. Το γοητευτικό της υπόθεσης είναι, ότι η σχέση μας δεν έχει ούτε χρονικό βάθος, ούτε πλατφόρμα κοινών εμπειριών. Εννοώ ότι δεν έχουμε συνυπάρξει ως συμμαθητές, συμφοιτητές, σειρούλες στο στράτευμα, συνάδελφοι, ή γείτονες. Τίποτα. Ήμαστε απλώς συνομήλικοι και οι ζωές μας τμήθηκαν, τυχαία, πριν τρία χρόνια. Έκτοτε έχουμε ανταλλάξει απόψεις και εκτίμηση.

Το εξίσου καλό είναι ότι κανείς δεν προσπάθησε να αξιοποιήσει αυτή τη σχέση. Δεν γνωρίζω που κατοικεί, δεν ξέρει που είναι το σπίτι μου. Μοιραστήκαμε ένα μόλις κοινό τραπέζι και αυτό επαγγελματικό, μαζί με άλλους έξι συνδαιτυμόνες. Η χθεσινή κουβέντα λοιπόν, ήρθε για ένα τρίτο πρόσωπο, που κανείς μας δεν συμπαθούσε. Αιτία, ήταν ο θεσμικός  ρόλος του σε κάτι  που μας αφορούσε. Ήταν, είναι ο λόγος που κάποια πράγματα που αγαπούσαμε πήγαιναν στραβά. Μου είπε λοιπόν ότι αναγκάστηκε να τον συναντήσει, ότι ήταν γερασμένος, ότι δεν ήταν καλά στην  υγεία του, και όλα αυτά  του έβγαλαν ένα συναίσθημα λύπης.

Έχω νιώσει ακριβώς έτσι, έντονα μάλιστα, για άλλα πρόσωπα που τους έδωσα χώρο να μου απαυτώσουν μερικές πολύ αγαπημένες γωνιές της ζωής μου. Ατυχώς το πράγμα επεκτάθηκε και η μόλυνση πέρασε και σε πιο ζωτικά σημεία της. Μετά από δεκαετίες όπου καμιά δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε, οι συνθήκες με φέρνουν στο ίδιο συναίσθημα. Της λύπης. Μπροστά σε αυτά τα γερασμένα, ταλαίπωρα ανθρώπινα ερείπια νιώθω λύπη. Υπάρχουν διάφορες περιπτώσεις. Όπως:

Στην δεκαετία του '60, δεν γνωρίζω για αργότερα ή για νωρίτερα, οι μαθητές των Δημοτικών είχαν λιώσει πολλά μολύβια ώστε να γράφουν εκθέσεις με τίτλο: «Τα αγαθά της αποταμιεύσεως». Κάθε 31η Οκτωβρίου, αυτό, που ήταν η παγκόσμια μέρα της Αποταμίευσης. Και δώστου κουμπαράδες και γουρουνάκια και τα εργατικά μυρμήγκια και τους τεμπέληδες τραγουδιάρηδες τζίτζικες, να κοσμούν τις παραστάσεις των νεοεισαχθέντων στο σχολικό κουβάρι και στο ανηφόρι της ζωής.

Ήταν το σμίλευμα μιας συνείδησης και πιο πίσω, στο φόντο, ήταν η Τράπεζα. Το ίδρυμα που σου φυλάει τις καταθέσεις, που σου δίνει κάτι για αυτές, που στην ανάγκη σου, πάνω, σε δανειοδοτεί. Για να σπείρεις το χωράφι σου, για να βοηθήσεις το μαγαζί σου, να φτιάξεις το σπίτι σου. Έτσι καταλαβαίναμε.

Oι τράπεζες στεγάζονται σε επιβλητικά ή σε μοδάτα κτίρια. Εκεί εργάζονται τραπεζικοί. Διοικούνται από τους τραπεζίτες. Κι όπως έχουν γνωμοδοτήσει πιο ανοιχτομάτηδες από μας: «Ο τραπεζίτης, είναι ένας τύπος που σας δανείζει την ομπρέλα του όταν ο ήλιος λάμπει, αλλά τη θέλει πίσω, το λεπτό που αρχίζει να βρέχει».
Κάποιος άλλος το είδε ακόμα πιο επιθετικά: «Ο καλός τραπεζίτης είναι σαν το καλό τσάι. Μπορεί να εκτιμηθεί μόνον  μέσα στο καυτό νερό».
Ακόμα πιο  αιχμηρός στο θέμα εμφανίζεται ο Bertolt Brecht καθώς διερωτάται: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας, μπροστά στην ίδρυσή της;»

Όποια και να είναι η απάντηση, απ΄ όσα μας λένε οι Ιστορικοί, οι Τράπεζες, με την ευρύτερη έννοια του όρου υπήρχαν, παρείχαν υπηρεσίες παλαιόθεν. Στην ερώτηση πόσο παλαιόθεν, η απάντηση είναι ότι

Σε μια μέρα, έλαβα δυο «γράμματα». Να μια λέξη σχεδόν ξεχασμένη. Γράμμα - επιστολή.
Οι μόνοι, σχεδόν, φάκελοι που φθάνουν στα σπίτια είναι λογαριασμοί. Λογαριασμοί, ειδοποιητήρια, προσφορές. Απαιτήσεις, γενικώς. Πράγματα τυποποιημένα, επίμονα, ψυχρά, μα και αδιάφορα, όταν δεν είναι ενοχλητικά.

Η κλασική επιστολογραφία: «το αυτό επιθυμώ δι΄ υμάς» έχει εκλείψει. Ο 21ος αιώνας, ήρθε φουριόζος με τα e-mail, με την ψηφιακή τεχνολογία του, προσφέροντας την δυνατότητα, της αποστολής ενός μικρού ή μεγάλου κειμένου, μιας εικόνας, ενός μουσικού αρχείου, στην άλλη άκρη της γής, σε δευτερόλεπτα, αλλά αφαίρεσε στο σύνολό της, την νοσταλγία του αληθινού ταχυδρομείου. Όπως ακριβώς και η ψηφιακή τεχνολογία αφαίρεσε το μαγικό τρόπο που αναδυόταν μια μαυρόσπρη εικόνα πάνω στο φωτογραφικό χαρτί, βυθισμένο στα χημικά.

Με το email δεν μπορεί το κορίτσι να στείλει στον αγαπημένο της φαντάρο, ένα ρυζόχαρτο ποτισμένο στο άρωμα που την περιβάλει, ούτε το αποτύπωμα των κραγιοναρισμένων χειλιών της.

Προκειμένου να διαβάσεις το «γράμμα», δεν έχεις ανάγκη από ηλεκτρικό, από Η.Υ., από έξυπνο κινητό. Ακούς τον ήχο του φακέλου που σκίζεται, το ξεδίπλωμα του χαρτιού και διαβάζεις το ιδιόχειρο κείμενο του αποστολέα.
Ήταν και εκείνη η προσμονή, ήρθε; Όχι ακόμα. Ίσως αύριο. Κι’ άνοιγες γεμάτος περιέργεια το κουτί του ταχυδρομείου. Πόσα γράμματα δεν έκαναν, τόσους ανθρώπους να κλάψουν; Είτε από χαρά, είτε από πίκρα.

Δεν προπαγανδίζω την ανωτερότητα των γραμμάτων. Θυμάμαι μοναχά το ξεχασμένο, αυτό, καθεστώς. Το γραφικό χαρακτήρα, που ήξερες σε ποιόν ανήκε, τις σφραγίδες του ταχυδρομείου, τα γραμματόσημα, το χρώμα του φακέλου. Ήταν ένα είδος τέχνης. Όλη αυτή η σύνθεση.

Έχοντας, παρά μια εβδομάδα, τρία χρόνια να προσθέσω κείμενο σε τούτη την ενότητα, συνυπολογίζοντας τις προσμονές που υπάρχουν με την έλευση του νέου έτους αλλά και τις επικείμενες εθνικές εκλογές, σκέφθηκα ότι η λέξη ελπίδα, φαντάζει επίκαιρη όσο ποτέ.

Κυρίως διότι όπως το διετύπωσε ο Θαλής ο Μιλήσιος: «Τι κοινότατον; Ελπίς. Και γαρ οις άλλο μηδέν, αύτη παρέστη». (Τι το πιο συνηθισμένο; Η ελπίδα. Ακόμα και όλα έχουν χαθεί, αυτή μένει).

Εικοσι και έξι αιώνες αργότερα ο Φρειδερίκος Νίτσε το είδε ολότελα διαφορετικά: «Η ελπίδα είναι το χειρότερο κακό, γιατί παρατείνει τα βάσανα των ανθρώπων.»

Κάπου ανάμεσα , χρονικά, ο Δάντης, με την επιγραφή στην είσοδο της κόλασης, από τη «Θεία Κωμωδία», δεν άφησε πολλά περιθώτια αισιοδοξίας: «Αφήστε κάθε ελπίδα, εσείς που μπαίνετε»

Πέρα από τις θρησκευτικού περιεχομένου απειλές, της μετά θάνατον ζωής, δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η ελπίδα κρατάει ανοικτές τις υποθέσεις και πριν το μοιραίο! Ως εκ τούτου ο Βοναπάρτης συνέλαβε αμέσως ότι οι ηγέτες δεν είναι, παρά έμποροι ελπίδας. Μέχρι τις 25 τρέχοντος, σε αυτόν τον τόπο η προσφορά της ελπίδας θα πάρει τις μεγαλύτερες τιμές της. Πιθανότατα χωρίς αντίκρυσμα, αλλά αυτή θα είναι μια άλλη ιστορία.

Στη δύνη της ύφεσης, στον τρόμο του αύριο που έχει περιπέσει η ελληνική κοινωνία τα τελευταία δύο χρόνια, αυτό που όλοι επιδιώκουν είναι το χρήμα.

Το κυνηγά ο δημόσιος τομέας ώστε να θρέψει το μόρφωμα που τόσες δεκαετίες δημιουργεί, το επιδιώκουν οι τράπεζες για να δικαιώσουν την ύπαρξή τους, το ποθεί το χρηματιστήριο για να συνεχίσει να ρολάρει η θεωρία του λαϊκού καπιταλισμού και το έχουν ανάγκη οι πολίτες ώστε να επιζήσουν.

Το χρήμα βέβαια, ανέκαθεν υπήρξε στόχος, κίνητρο, έπαθλο, αγαθό και κατάρα μαζί. Σχεδόν το ίδιο και η απουσία του. “Στην έλλειψή του χρήματος εστιάζεται η ρίζα όλων των κακών” κατέληξε ο G.B. Shaw.

Μεγάλη συζήτηση πάντα μπορεί να γίνει για το ποιός έχει τα χρήματα.

Μια θεοκρατική άποψη για αυτό το θέμα έχει η D. Parker:

“Αν θες να μάθεις τι άποψη έχει ο Θεός για το χρήμα, πρόσεξε σε ποιους τα έδωσε”.

Το χρήμα υπάρχει παντού; Μια απάντηση δίνει ο R. Graves ισχυριζόμενος πως:

Είναι βαρύ το φορτίο της λέξης ψέμα και μηδενική η ανοχή της κοινωνίας απέναντι του. Ακόμα περισσότερο στους φορείς του. Είναι μια συνθήκη που σχεδόν όλοι φροντίζουν να γίνει αντιληπτή από τις πρώτες στιγμές της συνειδητής ζωής. Μολοντούτο υπήρχε, υπάρχει και κατά πως φαίνεται θα υπάρχει σαν ένα δομικό στοιχείο του ατελούς ανθρώπου, σαν μια ένδειξη του πολιτισμού του.

Ο Σοφοκλής είχε ισχυριστεί πως: «Κανένα ψέμα δεν αντέχει στο χρόνο», ενώ 25 αιώνες αργότερα στον ίδιο χώρο με την ίδια γλώσσα, ο θυμόσοφος λαός διατυπώνει το γνωμικό πως «ο κλέφτης και ο ψεύτης το πρώτο χρόνο χαίρονται». Βεβαίως η πρόσφατη πολιτική μας ιστορία δεν συνάδει απολύτως, αλλά όπως αναφέρει και μια αραβική παροιμία: «Προσέξτε! Κάποιοι ψεύτες λένε τις αλήθειες».

Δεν υπάρχουν και πολλοί τρόποι να αντιμετωπίσεις τη ζήλια. Ο πιο ενδεδειγμένος είναι, πιθανότατα, να την τοποθετήσεις ανάμεσα στην πάθηση και το ανίατο νόσημα.

Σε κάθε περίπτωση δεν είναι «υψηλόν» συναίσθημα. Μολοντούτο, στην Ελληνική γλώσσα, συμπεριφορά, υπάρχει και ένα είδος περήφανης, αλτρουιστικής, λαμπρής «ζήλιας» που συνοδεύεται με ένα αυθόρμητο, ειλικρινές χαμόγελο απότοκο μιας ανοικτής ψυχής και εκφράζεται συνήθως με μια αποδοχή του τύπου: «Σε ζηλεύω ρε μπαγάσα» για κάτι που έκανε ο άλλος, αλλά εσύ το χαίρεσαι εξ’ ίσου.

Είναι η υγιής, η «καλή» ζήλια. Στο αντίποδα υπάρχει και ο φθόνος. Η πιο σκοτεινή, η πλέον άρρωστη μορφή.

Εντοπισμένη από την αρχαιότητα, απασχόλησε ευθύς εξ’ αρχής τα πιο εκλεκτά μυαλά. «Όπως η σκουριά τρώει το σίδερο, έτσι και ο φθόνος καταστρέφει τον φθονερό». Είπε ο εγκρατής, ασκητικός, Κυνικός Αντισθένης.

Το φάσμα της ζήλιας είναι μεγάλο. Για την επιτυχία του Άλλου, για την ισχύ του Άλλου, όπου το ζητούμενο δεν είναι απαραίτητα η ισχύς που δεν έχεις εσύ, αλλά το γεγονός ότι την έχει ο συγκεκριμένος Άλλος.

Βεβαίως, υφίσταται και η ερωτική ζήλια. Το να θέλεις κάποιον, κάποια που δεν σε θέλει ή ακόμα χειρότερα που σε περιφρονεί. Ζώντας στις απαρχές της Pax Romana, ο ποιητής Οβίδιος, το αποτύπωσε με ακρίβεια. «Η αγάπη που τρέφεται με ζήλια, πεθαίνει με τρόπο οδυνηρό.»

Οι αιώνες κυλούσαν πάνω στα ανθρώπινα έργα αλλά η ζήλια

Η αδυναμία το ανθρώπου να κατανοήσει τη φύση, ο φόβος για αυτό που του συμβαίνει, χωρίς τη δική του συμμετοχή, τον ανάγκασαν να αναζητήσει την ανακούφισή του, από τα πρώτα του βήματα της παρουσίας του στον πλανήτη, στο θρησκευτικό καταφύγιο.

Είτε στην ανατολή, είτε στη δύση, σε κάθε κοιτίδα πολιτισμού οι θρησκείες είχαν τεράστιο ρόλο στη ροή του πολιτισμού. Με τρόπο κυνικό αλλά ακριβή το περιέγραψε και ο Κορσικανός πολέμαρχος, ενίοτε αποκαλούμενος και Μέγας, Ναπολέων:

«Η κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την οικονομική ανισότητα, και η οικονομική ανισότητα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη θρησκεία.»

Βρισκόμαστε ήδη στον 19^ο αιώνα και η Ναπολεόντεια ρήση αποκαλύπτει το ρόλο της θρησκείας και ως εργαλείο εξουσίας.

Δεν ήταν ο πρώτος που συνέλαβε το σύστημα. Προηγήθηκε ο Σενέκας 19 αιώνες νωρίτερα: «Η θρησκεία θεωρείται από το λαό αληθινή, από τους σοφούς ψεύτικη και από τους ηγεμόνες χρήσιμη»

Κάτι περισσότερο από μισό αιώνα μετά το θάνατο του Βοναπάρτη γεννήθηκε ο Μαχάτμα Γκάντι που βίωσε στο πετσί του, την απανθρωπιά της βρετανικής αποικιοκρατίας και επί του θέματος είπε:

«Αυτοί που λένε πως η θρησκεία δεν έχει σχέση με την πολιτική, δεν ξέρουν τι είναι η θρησκεία.»

Ίσως μαζί με την Ελευθερία και την Αγάπη να είναι οι πλέον ταλαιπωρημένες λέξεις. Ενδεχομένως μάλιστα να είναι η περισσότερο ελατή, η πιο όλκιμη απ’ όλες. Συχνά αλλάζει σχήμα και περιεχόμενο ανάλογα με αυτούς που την επιβάλλουν ή την εκμεταλλεύονται.

«Ηθική είναι απλώς η στάση που υιοθετούμε απέναντι σε ανθρώπους, τους οποίους αντιπαθούμε προσωπικά» διατείνεται στον «Ιδανικό σύζυγο» ο Oscar Wilde.

«Το μόνο που γνωρίζω είναι πως όταν κάνεις κάτι ηθικό, μετά αισθάνεσαι όμορφα και όταν κάνεις κάτι ανήθικο, μετά αισθάνεσαι άσχημα», διατύπωσε ο Ernest Hemingway που πριν μισό αιώνα νωρίτερα έθετε τέρμα στη ζωή του με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο.

Στην διμορφία της ηθικής αναφέρθηκε άλλο ένα έξοχο και πολυσχιδές μυαλό. Φιλοσοφημένα μαθηματική και με κοινωνικές ανησυχίες η σκέψη του Bertrand Russell άφησε το στίγμα της και σε αυτό σημείο. «Έχουμε, πράγματι, δύο είδη της ηθικής δίπλα – δίπλα . Η μία είναι εκείνη που κηρύττουμε αλλά δεν εφαρμόζουμε. Η άλλη είναι εκείνη που εφαρμόζουμε αλλά σπάνια κηρύττουμε».

Ανατρεπτικός ως συνήθως ο Friedrich Nietzsche,εκφράζει τη δική του άποψη

«Η ηθική είναι η καλύτερη από όλες τις επινοήσεις για να σέρνει την ανθρωπότητα από τη μύτη», και σαν μην ησύχασε ο Γερμανός φιλόσοφος ψάχνοντας για τις ρίζες της αποφαίνεται: «Ο φόβος, είναι η μητέρα της ηθικής»