Ας πούμε ότι μεγάλωσα και μεγαλώνω, κοντά σε πλατείες. Σε τρία πολύ διαφορετικά σημεία της Αττικής. Οι εικόνες που έχω από το παρελθόν, από αυτά τα τμήματα της πόλης, τις πλατείες εν προκειμένω, με αυτό που υπάρχει σήμερα, έχουν ελάχιστη σχέση. Τούτη η διαφορά, σηματοδοτεί την οικονομική και κοινωνική μετάλλαξη της κοινωνίας.

Τι θέλει να είπει άραγε ο ποιητής, ενθάδε ;

Ο συγγραφέας ανήκει σε μια γενιά που γεννήθηκε έντεκα χρόνια μετά τον Νοέμβριο του ’73. Εικοσιδύο χρόνια αργότερα, αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Καποδιστριακού ξεκινώντας μια θαυμαστή ακαδημαϊκή καριέρα. Από το 2015 ζει και εργάζεται στο Βερολίνο.

Τον Οκτώβριο του 2019, κυκλοφορεί η έκδοση «Όλη νύχτα εδώ», μια ογκώδης εργασία που αποτελείται από 84 προφορικές μαρτυρίες προσώπων που είχαν εμπλοκή, συμμετοχή στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η έρευνα, απομαγνητοφώνηση, συγγραφή επιμέλεια ξεκίνησε το 2010 και ολοκληρώθηκε, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας με μακρά ενδιάμεσα διαλείμματα, που οι εγγενείς δυσκολίες αλλά και οι ρυθμοί της ζωής επέβαλαν, μέσα στο 2019.

Για να ξεκινήσουμε με μια πρώτη εκτίμηση, το έργο του, είναι ανεκτίμητο. Ένας, σχετικά, συνειδητοποιημένος αναγνώστης, γρήγορα φτάνει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει πολύ κόπος και αντίστοιχη έρευνα. Εντύπωση προκαλεί ότι μόλις ένας στους τέσσερις, που ερωτήθηκαν, αποφάσισε να καταθέσει την μαρτυρία του. Στο πλούσιο, μολοντούτο, πάνελ των 84, βρίσκουμε πολλές ιδιότητες. Προφανώς κυριαρχεί το φοιτητικό στοιχείο, καθότι ήταν ο πυρήνας και η βάση των γεγονότων, αλλά συναντούμε και στρατιωτικούς, οικοδόμους, ιδιωτικούς υπαλλήλους, εργάτες, στρατιώτες, κινηματογραφιστές, ψυχιάτρους κλπ.

Η φωτογραφία από τον Απρίλιο του 2014, εικονίζει τέσσερα πρόσωπα στο αμφιθέατρο του μουσείου Αυτοκινήτου. Τέσσερις προσωπικότητες που βρέθηκαν στο χώρο του ελληνικού μότορσπορ, μέσα από ολότελα διαφορετικές συνθήκες, κάθονται στο πάνελ, προσκεκλημένοι σε ημερίδα για το Δ.Ρ.Α.

Από αριστερά, Στέφανος Ζάννος, Νίκι Φιλίνης, Γιώργος Ραπτόπουλος, Νίκος Γραμματικόπουλος. Είναι η πρώτη και τελευταία φορά που βρέθηκαν δίπλα – δίπλα, που φωτογραφήθηκαν μαζί.  Κανείς πια δεν είναι εν ζωή. Πρώτος παρέδωσε το carnet de route της ζωής, ο Γιώργος, τον Οκτώβριο του ’15 στα 80 του. Ακολούθησε ο Στέφανος  τον Γενάρη του '19 επίσης στα 80 του. Στο τέλος της περσινής χρονιάς, μια μέρα πριν την ονομαστική του εορτή ο Νίκος στα 84, για να κλείσει τον κύκλο λίγες μέρες αργότερα ο Νίκι, υπερπλήρης ημερών στα 100.

Λίγες εικόνες και λίγες λέξεις από την εποχή των νιάτων τους, ακολουθώντας τη σειρά των αναχωρήσεων.

Το πανελλήνιο ρεκόρ των 5.000 μέτρων το κατέχει ο Παναγιώτης Παπούλιας, από τον μακρινό  Ιούνιο του ’95. Επίδοση που πέτυχε στο Τούρκου της Φινλανδίας, καλύπτοντας την απόσταση σε 13΄:28΄΄:59.

Την ίδια εποχή, τον Ιούνιο του ’95,  το παγκόσμιο ρεκόρ ήταν σχεδόν  μισό λεπτό πιο κάτω.

Το κατείχε ο Κενυάτης  Moses Kiptanui με 12΄:55΄΄:30. Εννέα χρόνια αργότερα ο Αιθίοπας Kenenisa Bekele, το κατέβασε στα  12:37.35 επίδοση που παραμένει ακατάρριπτη έως σήμερα.

Τα σκεφτόμουν όλα τούτα, καθώς μετέφερα μια από τις πέντε, ατελείωτες, έμψυχες αγάπες της ζωής μου, με αούτο-κίνητο, Παρασκευή βραδάκι στας 18:00, καλύπτοντας την ίδια απόσταση των πέντε περίπου χιλιομέτρων από την εργασία του εις φυσικοθεραπευτήριο νοσοκομείου.

Ρήξη χιαστών, δεύτερη φορά στο ίδιο γόνατο, μηνίσκοι συν κάτι άλλες αμαρτίες, ένα 6ωρο χειρουργείο και γαμώ τις προ και μετεγχειρητικές ταλαιπώριες, που για να πέσει η αυλαία της αποκατάστασης και αποθεραπείας, οι επισκέψεις στα φυσιό γίνεται δεύτερη φύση.

Έως λοιπόν να μπορέσει να ξαναχειριστεί αουτο-κίνητο, χρειάζεται οδηγό και μπάτλερ. Και ποιος καλύτερος και πιο κατάλληλος από την ταπεινότητά μου;

Ο θάνατος του Θάνου Μικρούτσικου έκλεισε ένα καρέ απωλειών, κάτι σαν την αυλαία μιας εποχής.

Την αρχή έκανε η Μαρία Δημητριάδη στα 58 της, τον Γενάρη του ’09. Ακολούθησε τον Απρίλιο του ’12 ο Δημήτρης Μητροπάνος στα 64. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς ήταν η σειρά του 63χρονου Βαγγέλη Λιάρου, πιο γνωστός ως Άλκης Αλκαίος. Επτά Δεκέμβρηδες αργότερα ο Μικρούτσικος που έφτασε τα 72, έβαζε την τελευταία ακίδα του καρέ.

Νέα δεκαετία και νέα χρονιά. Τώρα που έκλεισε αυτή η περίοδος, πως κρατάμε τα περασμένα;

Και τώρα που ανοίγεται μια άλλη, πώς να προσμένουμε τα μελλούμενα;

Τελευταίος μήνας του χρόνου. Πρώτος χειμερινός, φέρνει από το ’44, εδώ στον τόπο μας ένα τραύμα βαθύ,  που επηρέασε όσο τίποτα το μέλλον. Γεγονός μοιραίο ότι συντηρήθηκε, ότι κρατήθηκε ανοικτό.  Κατόπιν τούτου, ήταν αναμενόμενο ότι, η πυρά του μίσους θα παρέμενε ζωντανή.

Δεκέμβριος του 2019, μήνας γιορτινός, για τους πιστούς του Χριστιανισμού τουλάχιστον, με μια ακόμα δεκαετία να ολοκληρώνεται. Μια ματιά στα τελειώματα των δεκαετιών του ’40, ‘50, ‘60, ’70, στους αντίστοιχους Δεκέμβρηδες, μας θυμίζουν, άλλες εποχές και αδιέξοδα, παρόμοιες ελπίδες και επιθυμίες.

Δεν μπορώ να πω ότι συμμερίζομαι το τρέχoν γιορτινό πνεύμα. Αν το ερώτημα είναι γιατί,  η μισή απάντηση, η εύκολη, είναι διότι είμαι δύστροπος. Μουρτζούφλης που λένε. Η άλλη μισή, η δύσκολη, επιπλέει στα απόνερα των ημερών.

Έχω μια δυσκολία στο κεφάλαιο «προγραμματισμένο γιορτινό πνεύμα», αυτή την αντίληψη της πρότασης: κέφι με το στανιό. Την ίδια δυσκολία είχα, κατ’ αρχάς, και με το Κεφάλαιο του Καρόλου Μ. Αργότερα όμως ξεπέρασα τη δυσκολία, κατανόησα το περιεχόμενο.

Σε ότι αφορά τας εορτάς, δεν ξέρω αν έχει να κάνει με την θρησκευτική άποψη, δηλαδή την αυτόκλητη πνευματική ανάταση, ενώπιον του γεγονότος της αφίξεως του θείου βρέφους κλπ., ή με την μικρή περίοδο μέσα στο καταχείμωνο που ξεφεύγει από την καθημερινότητα ή με το μικρομέγαλο όργιο μιας άμετρης κατανάλωσης, κάτι σαν γιορτάζω - καταναλώνω άρα ευτυχώ. Όλα αυτά μαζί με μια βολική αναλογία, κατά περίπτωση, καλύπτουν τους περισσότερους. Ατυχώς όχι μένα.

Διακριτική οπαδός του μουρτζουφλισμού, η ταπεινότητά μου, απέσυρεν εξ απαλών ονύχων, τον μανδύα της προγραμματισμένης χαράς, γεγονός, που πιθανότατα χαρακτηρίζει το σύνολο του βίου μου. Ως εκ τούτου συνεπώς, αντιμετωπίζω μετά  επιφυλακτικότητος τας εκδηλώσεις, τα καλέσματα των ημερών και το περιρρέον κλίμα.

Τρείς μικρές ιστοριούλες, που συνέβησαν, μέσα σε αυτές τις μέρες τούτου του μήνα, που για δυο και κάτι δισεκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη είναι γιορτινές.

Χριστιανικώς ομιλούντες, ο Υιός του Θεού γίνεται υιός του ανθρώπου. Είναι η έννοια της Σάρκωσης. Η γέννηση του θείου βρέφους, συγκινεί τους Χριστιανούς, ενεργοποιεί την θρησκευτικότητά τους και απογειώνει την οικονομία, γενικώς.

Ανακάλυψα τον ποιητή Καββαδία αργά, μετά τον θάνατό του, ταυτόχρονα σχεδόν με το γεγονός που έκανε ευρύτερα γνωστή την καλλιτεχνική του παρουσία. Την μελοποίησή του Σταυρού του Νότου. Δεν ανήκα σε ναυτική οικογένεια, τη θάλασσα την αντιμετώπιζα ως καλοκαιρινή χαρά και μόνον, ενώ οι πηχυαίοι τίτλοι των εφημερίδων μετά το ναυάγιο του «Ηράκλειον», χρονιάρες μέρες του ΄66, δεν ήταν και ότι πιο ευχάριστο, στη ματιά ενός εννιάχρονου.

Θέλω να πω, ότι δεν ανήκα στον κόσμο που πρόβαλε ο Καββαδίας, μολοντούτο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ξεκοκάλισα συναρπασμένος, βαθιά συγκινημένος, οτιδήποτε είχε εκδώσει, όπως, υποθέτω, χιλιάδες άλλοι. Ο Νίκος Καββαδίας εγκαταστάθηκε σε ένα, πολύ υψηλό αξίωμα μέσα στη συνείδησή μου, ενώ ταυτόχρονα ένοιωθα τύψεις που άργησα να ανακαλύψω τον πλούτο που δημιούργησε.

Στον αντίποδα, σχεδόν, ο Γιώργος Σεφέρης, ήταν ένας σοβαρός και δυσπρόσιτος κύριος, με την αχλή του πρώτου, και για δεκαέξι χρόνια, μόνου Έλληνα νομπελίστα, με έργο που απαιτούσε περισσότερα γνωστικά εργαλεία για να αντιληφθείς, καθώς και ενός επαγγελματικού προσανατολισμού απόμακρου στο ευρύ κοινό.

Στα 58 του  χρόνια, λίγους μήνες πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια, κυκλοφορεί η τελευταία συγγραφική δουλειά, του Ι.Κ., γνωστού κυρίως για τον «Πατούχα» του. Βρισκόμαστε στα 1919 και η Ελλάδα ζεί το όνειρό της. Στην Ξάνθη, στην Σμύρνη, στην Πέργαμο κυματίζει η γαλανόλευκη

Καθώς αποτελεί το κύκνειο συγγραφικό του άσμα, έχει απομακρυνθεί από την καθαρεύουσα και χρησιμοποιεί τη Δημοτική γλώσσα διανθισμένη με την Κρητική διάλεκτο. Το περιεχόμενο, αλλά και ο τρόπος που ξεδιπλώνει την πλοκή του, είναι ιδιαιτέρως τολμηρά για την εποχή, θίγοντας θέματα ταμπού.

Κινείται ηθογραφικά και λαογραφικά, μεταφέροντας εικόνες, ήθη, έθιμα, σε μια χρονική περιοχή όπου υπάρχει ακόμα τουρκική παρουσία στο νησί και η αντίστοιχη αντίθεση με το Ελληνικό στοιχείο. Ο συγγραφέας έζησε όλη τη χρονική περίοδο από την πρώτη Κρητική επανάσταση, έως την ένωση με την Ελλάδα και τη λαμπρή πορεία της ολοκλήρωσης υπό την ηγεσία του συντοπίτη του πρωθυπουργού.

Στην πρώτη αγάπη το σκηνικό είναι τοποθετημένο στον 19ο αιώνα, με τις, καθόλου, αμελητέες  δεισιδαιμονίες της εποχής και τις όποιες  σκιές αφήνει η εκκλησιαστική εξουσία. Η Ιατρική είναι μια επιστήμη εν πολλοίς άγνωστη και οι κάτοικοι βασίζονται σε γιατροσόφια και μαντζούνια.

Επιπλέον, η Κρήτη δεν είναι μόνον ένας τόπος περηφάνειας και ντομπροσύνης. Γιατί μπορεί οι ριζίτες στην ορεινή τους απομόνωση να φιλοσοφούν και να διερωτώνται  αν οι κατωχωρίτες έχουν ψυχή, αλλά δεν παύει να είναι ένας τόπος σμιλεμένος με πόνο και σκληράδα. Άλλη μια απόδειξη απ’ αυτών, παρέχεται και από τους χαρακτήρες του Ν. Καζαντζάκη στο βίο και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.

Από την Universal studios και τον σκηνοθέτη Daryl Goodrich ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον, βαθύ και με πλούσιο υλικό, ντοκιμαντέρ που εξιστορεί το δεύτερο  μισό της δεκαετίας του ’50, τον τρόπο που ο Enzo Ferrari διοικούσε την ομάδα του, αλλά και το ευρύτερο πνεύμα της ανώτατης βαθμίδας του μότορσπορ εκείνης της εποχής.

Ακούγεται η φωνή του Commendatore, oι απόψεις του και εύκολα πλέον περιγράφονται οι προθέσεις του και οι πρακτικές του. Άνθρωπος αποφασιστικός, σκληρός, συχνά αδυσώπητος, σημαδεμένος από την μοίρα, έχοντας χάσει τον πατέρα του σε μικρή ηλικία, τον αδελφό του, το γιό του. Οι αγώνες ήταν για αυτόν όλο το σύμπαν.

Υπάρχει η άποψη ότι αγαπούσε τα αυτοκίνητά του περισσότερο από τους οδηγούς του. Ίσως διότι τα αυτοκίνητα του δεν του έκαναν απιστίες. Διότι ο γέρος ήθελε τους οδηγούς του απόλυτα αφοσιωμένους στη δουλειά τους. Και η δουλειά τους, δεν ήταν να αγωνίζονται, ήταν να νικούν.  Μαζί του, παρελαύνει πλήθος πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής, αλλά και μεταγενέστεροι  μελετητές.

Κάποια στιγμή ακούγεται η φωνή της Sally Young, μιας καλλονής φίλης του Mike Hawthorn, φωνή ζεστή γλυκιά με καθαρή άρθρωση, να ορίζει με λίγες λέξεις την εποχή: «We were intoxicated by the atmosphere. These wonderful, wild men. It was fun. It was like a big family. Everybody knew everybody. But it was dangerous. But wherever you get danger, you get this thrill».

«Ήμασταν μεθυσμένοι από την ατμόσφαιρα. Αυτοί οι υπέροχοι, άγριοι άντρες. Είχε πλάκα. Ήταν σαν μια μεγάλη οικογένεια. Όλοι ήξεραν όλους. Αλλά ήταν επικίνδυνο. Μα όπου δέχεσαι φόβο, εισπράττεις συγκίνηση».

Έτσι ακριβώς. Μια μικρή παρέα από νεαρούς άνδρες και νεαρότερες κοπέλες, που ζούσαν σε ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον, που στροβιλίζονταν με μια άνευ προηγουμένου ταχύτητα.