Με ένα μαύρο φόντο, όπου ξεχωρίζουν δυο αράδες με λευκά γράμματα ενός γνωμικού του David Herbert Lawrence για την Αμερική, ξεκινά η ταινία Hostiles παραγωγή του 2017. Και τι μας λέει ο Βρετανός πολυσχιδής δημιουργός που εγκατέλειψε τα εγκόσμια πριν τα 45 του το 1930;

Μας λέει πως, «H ουσιώδης αμερικάνικη ψυχή είναι σκληρή, απομονωμένη, στωική και δολοφονική. Δεν έχει ακόμα λιώσει». Ακολούθως ρέει η υπόθεση της ταινίας, που εξελίσσεται το 1892, ούτε 30 χρόνια μετά το πέρας του Αμερικάνικου Εμφύλιου και είναι η ιστορία της αλλαγής της συμπεριφοράς ενός λιγομίλητου, τραχύ, βετεράνου, λοχαγού του ιππικού. Σμιλεμένος σε μια βίαιη ζωή με κυρίαρχο στίγμα το μίσος για τους Ινδιάνους, η πραγματικότητα τον φέρνει αντιμέτωπο με μια άλλη άποψη, την οποία αναπόφευκτα θα αφουγκραστεί.

Η λέξη κατάθλιψη, ακούγεται συχνά στην Ελλάδα της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Είναι οι οικονομικές συνθήκες, η πτώση του βιοτικού επιπέδου, η αίσθηση της ήττας, της αδυναμίας αντίστασης, της αποτυχίας που μπορούν να σπρώξουν ακόμα και ρωμαλέους χαρακτήρες προς αυτήν.

^{- Paul Lafargue -                                    - Laura Marx -                           - Stefan Zweig -                                         - Charlotte Elisabeth Altmann -}

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου μυαλά λαμπρά και φυσιογνωμίες καλλιεργημένες, σπρώχτηκαν στην άβυσσο της κατάθλιψης και από εκεί ακόμα πιο μακριά και ανεπίστροφα, στην αυτοχειρία, όχι μόνον από τις προσωπικές απογοητεύσεις, αλλά από μια βαθιά οικουμενική αίσθηση απώλειας, ή ακόμα από μια στοχευμένη άρνηση επερχόμενων απογοητεύσεων.

Ιδού μερικά παραδείγματα, σε χρονική σειρά :

Πριν από 45 χρόνια, το ’73, η 17η Νοεμβρίου έπεσε μέρα Σαββάτο, μέρα εργάσιμη τότε, αλλά τα σχολεία δεν άνοιξαν.  Στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας, ακούγονταν σποραδικοί πυροβολισμοί, ενώ τεθωρακισμένα διέτρεχαν τους άδειους δρόμους.

Μάνικες ξέπλεναν τους προαύλιους χώρους του Πολυτεχνείου, λες και έτσι θα σβήνονταν τα γεγονότα, πολίτες κρύβονταν για να αποφύγουν την σύλληψη. Τραυματίες απέφευγαν τα νοσοκομεία για τον ίδιο λόγο, ενώ κάποιες οικογένειες συγκεντρώνονταν γύρω από τα νεκροσέντονα.

Το 1972 διεξήχθη ένα περίεργο πρωτάθλημα ταχύτητας. Ο θανάσιμος τραυματισμός του Γιάννη «Μαύρου» Μεϊμαρίδη, τον Οκτώβρη της προηγούμενης χρονιάς στη Ρόδο, σήμανε το τέλος των streets circuits. Έτσι όλο το βάρος του θεσμού, πέρασε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Δεκέλειας.

Εδώ εικονίζονται τέσσερις διεκδικητές του τίτλου, εκείνης της χρονιάς. Επικεφαλής ο  Γιώργος Μοσχούς με την GTAm της «Μότορ Ελλάς», μόλις διακρίνεται πίσω του η οροφή από το δεξιοτίμονο Escort της «Κοντέλης» που οδηγούσε ο Παύλος Μαδεντζής, ακολουθεί η γαλάζια «Άσσος» Α110 του «Σιρόκο» και η δυο – δυο της «Electronica» με τον G. Ragusa.

Απόμακρη γνωριμία ήταν. Και καθώς είχε γεννηθεί πριν  τον πατέρα μου, υπήρχε και ο δέων σεβασμός. Μιλήσαμε λοιπόν τηλεφωνικώς προ εβδομάδων. Είχε κάποιο υλικό που, καθώς μετακόμιζε, ξαναβρέθηκε μπροστά του. Εκτίμησε ότι θα μου ήταν χρήσιμο, έτσι με κάλεσε να περάσω από το σπίτι του.

Κούτες με πακεταρισμένα πράγματα παντού, χώρος λίγος. Στεκόμαστε όρθιοι κοιτώντας φωτογραφίες, ξεφυλλίζοντας έντυπα, συζητώντας. Όπως πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις η κουβέντα πάει στο παρελθόν. Γεννημένος στη Σαλονίκη στο μεσοπόλεμο, εβραϊκής καταγωγής, η Κατοχή τον βρήκε 16 χρονών παλικαράκι, στην Αθήνα.

Κατάφερε όλη η οικογένεια να αποκρύψει την καταγωγή, με ψεύτικες ταυτότητες που μπόρεσαν να αποκτήσουν με την συνδρομή φίλων και την ανοχή των Ελληνικών αρχών. Εφοδιασμένοι με τις νέες ταυτότητες επιχειρούν να διαφύγουν οικογενειακώς από την Ελλάδα με καϊκι από την Ραφήνα. Γίνονται αντιληπτοί και συλλαμβάνονται μαζί με άλλους, από τις Γερμανικές δυνάμεις Κατοχής.

Πόσοι Έλληνες να γεννήθηκαν τον Ιούνιο του ’45; Όσες, περίπου, Ελληνίδες γονιμοποιήθηκαν περί τον Οκτώβριο του ’44. Τότε που οι Γερμανοί αφήσαν πίσω τους ερείπια, θάνατο, απόγνωση και έσερναν τα βήματά τους προς την ολοκλήρωση της καταστροφής που είχαν φέρει στην Ευρώπη.

Έτσι λένε οι αριθμοί. Εννιά μήνες βαστά η κύηση στο ανθρώπινο είδος. Εκείνοι οι συγκεκριμένοι εννιά μήνες, που ξεκίνησαν με την απελευθέρωση, ήταν και οι τελευταίοι του Θανάση Κλάρα. Γνωστότερου και ως Άρη Βελουχιώτη.

Χρονικό διάστημα αρκετό, ώστε να γίνει από πολέμαρχος, δηλωσίας, να μετατραπεί από ηγέτης σε  μιζέρια, από καπετάνιος σε τυχοδιώκτη. Και από το μπαλκονάκι της Λαμίας που τόσα πρόβλεψε εκείνη την μέρα της χαράς, να καταλήξει σε ενέδρα δίπλα στο Αχελώο.

Ακολούθως η κεφαλή του αναρτήθηκε σε φανοστάτη των Τρικάλων, ενδεικτικό της αγριότητας της εποχής. Έκλεινε έτσι μια εποχή. Και άνοιγε μια άλλη. Στο ίδιο πλαίσιο βίας, με τον ίδιο τρόπο. Με αίμα, με βαθύ διχασμό.

Η μεγαλύτερη, η πιο οδυνηρή πλαστογραφία είναι η αντιστροφή της πραγματικότητας. Ειδικά για σοβαρά θέματα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι η απόπειρα που έγινε τον πρώτο κιόλας Αύγουστο των Απριλιανών.

Τότε λοιπόν, επιχειρήθηκε η ολοκληρωτική ανατροπή των πεπραγμένων στο διαβόητο μπλόκο της Κοκκινιάς. Στην εκδήλωση που διοργανώθηκε από την Στρατιωτική Διοίκηση Πειραιώς, υποστηρίχτηκε ότι «οι κουκουλοφόροι καταδότες ήταν μέλη του Κ.Κ.Ε.» και πως οι εκτελεσθέντες δεν ήταν παρά «οι κακούργοι της Ο.Π.Λ.Α.»

Ένα χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του ’68, ο Δήμαρχος Νίκαιας, το πήγε παρακάτω, αποκαλώντας τους δράστες «μασκοφόρους προδότας κομμουνιστάς» και τα θύματα ως «αθώους εθνικόφρονας πολίτας της Νικαίας».

Ιστορική λεπτομέρεια: ο δοτός Δήμαρχος της επταετίας ταγματάρχης ε.α., ήταν ανιψιός του διοικητή των Ταγμάτων ασφαλείας, τα οποία με τις Γερμανικές δυνάμεις Κατοχής, έσφιξαν τον κλοιό τα ξημερώματα της μοιραίας εκείνης 17ης Αυγούστου.

Λίγο μετά το ξημέρωμα εκείνης της Τρίτης 9 Μαίου του 1978, ο Aldo Moro, συμπλήρωνε 55 μέρες ομηρείας στο μικρό διαμέρισμα του πρώτου ορόφου στο νούμερο 8, της οδού Μολντατσίνι στην Ιταλική πρωτεύουσα. Ακούει τις φωνές τριών μελών των Ερυθρών Ταξιαρχιών.

^{...αποτελεί την ενσάρκωση του πεσιμισμού της μεσημβρινής Ιταλίας, όπως έγραψε ο Leonardo Sciascia}

Είναι οι Μάριο Μορέτι (Mario Moretti) Τζερμάνο Μάκαρι (Germano Maccari) Πρόσπερο Γκαλινάρι (Prospero Gallinari) που του εξηγούν ότι θα τον μεταφέρουν σε άλλο κρησφύγετο. Τον κατεβάζουν μέσα σε ψάθινο καλάθι στο υπόγειο γκαράζ, τον βάζουν στο πορτ μπαγκάζ ενός κόκκινου Renault 4L. Στην είσοδο του γκαράζ,  η Αννα Λάουρα Μπραγκέτι (Anna Laura Braghetti), ιδιοκτήτρια του διαμερίσματος όπου κρατείτο ο Χριστιανοδημοκράτης ηγέτης, κρατάει τσίλιες.

Η περίοδος του μεσοπολέμου, όδευε προς το τέλος της με οδυνηρό για την Ελλάδα τρόπο. Από τις 4 Αυγούστου του ’36, τα πολιτικά πάθη που γεννήθηκαν και οξύνθηκαν από την αντιπαλότητα των Βασιλικών και των Βενιζελικών παίρνουν άλλη μορφή.

Τόσο ο Κωνσταντίνος που εγκατέλειψε τα εγκόσμια στο Παλέρμο της Σικελίας το ’23, όσο και ο Βενιζέλος που αποδήμησε τον Μάρτιο του ’36 στο Παρίσι είναι απόντες. Είναι όμως παρούσα η σπορά του διχασμού.

Στις αρχές Απριλίου του 1941 δυο εβδομάδες πριν τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής καταλάβουν την Αθήνα, η Πηνελόπη Δέλτα – Μπενάκη είναι 67 ετών. Λίγα από αυτά δεν είναι θυελλώδη και ακόμα λιγότερα εκείνα στα οποία η συμπεριφορά της συντάσσεται με την εποχή της.

Μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η Π.Μ. Δ. αδικήθηκε, ότι έζησε σε λάθος χρονικό πλαίσιο, ότι οι αντιλήψεις της ήταν προχωρημένες και ότι με την τόλμη και τα έργα της περιφρόνησε ένα μεγάλο τμήμα των αγκυλώσεων της εποχής της.

Την ίδια εποχή, την 9η Απριλίου του ’41, ο Γεώργιος Πεσμαζόγλου με την ανεπίσημη  ιδιότητα του διαπραγματευτή επιστρέφει στην ελληνική πρωτεύουσα ώστε να ενημερώσει τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή, περί των συζητήσεων  που είχε στο Βελιγράδι, στη Σόφια και στη Βέρνη σχετικά με την θέση των Βαλκανικών χωρών στον πόλεμο που απειλεί ανοικτά πια την Βαλκανική.

Είναι 51 ετών, με έντονο παρελθόν, με σοβαρή πολιτική εμπλοκή, τόσο σημαντική ώστε να του έχει στοιχίσει και κάτι παραπάνω από τρία χρόνια εξορίας, την επαύριον της κυριαρχίας του Βενιζέλου και των διαβόητων Νοεμβριανών . Δεν ήταν ένα είδος εξορίας με στερήσεις και βία, αλλά σε κάθε περίπτωση ήταν περιορισμένος, πρώτα στην Κορσική, ακολούθως στην Σικελία και τέλος στην Ιταλία.

Δεν ήταν ένας απλός υποστηρικτής του στέμματος. Ήταν βαθιά παλατιανός, άνδρας με μεγάλη περιουσία, μορφωμένος, με στενές σχέσεις με τα ανάκτορα και με συμμετοχή στους Βαλκανικούς πολέμους του ’12 – ‘13.

Το βράδυ της Πέμπτης 20 Απριλίου 1967 οι πολίτες της Ελλάδας έπεσαν να κοιμηθούν στο πλαίσιο μιας κοινοβουλευτικής, βασιλευομένης δημοκρατίας. Πολλά προβληματικής, αλλά υπαρκτής, παρούσης.

Το επόμενο πρωί ξύπνησαν υπό το καθεστώς ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, το οποίο έσπευσε άμεσα να αυτοχαρακτηρισθεί ως επανάστασις. Αθρόες συλλήψεις σημάδεψαν τις πρώτες κινήσεις των κινηματιών.  Πολίτες σχεδόν κάθε παράταξης συνελήφθησαν βιαίως υπό την απειλή των όπλων. Οι περισσότεροι συγκεντρώθηκαν στον Ιππόδρομου Φαλήρου. Εκεί έρευσε και το πρώτο αίμα, έπεσε ο πρώτος νεκρός, θύμα του καθεστώτος.

Ήταν ο Παναγιώτης Ελής. Είχε επιβιώσει από την Κατοχή, τον Εμφύλιο, το Μακρονήσι και εκτελέστηκε εν ψυχρώ με βολή από μισό μέτρο πίσω από το κεφάλι του.

Οι συλληφθέντες αφού παρέμειναν μερικές μέρες στον Ιππόδρομο, διοχετεύθηκαν στα Γιούρα και σε άλλους τόπους κράτησης. Ο ρόλος του Ιπποδρόμου, ως σημείο, κράτησης είχε ολοκληρωθεί.

Σε άλλο τόπο, εξίμισι χρόνια αργότερα τα πράγματα ήταν πιο βαρβαρικά.