Ο λόγος, για ένα ντοκυμαντέρ με θέμα την επαγγελματική μα και προσωπική ζωή του Steve Jobs. Μετά από προβολές σε διάφορα φεστιβάλ, ανέβηκε στο Διαδίκτυο πέρσυ το Σεπτέμβριο, και  προβλήθηκε σε λίγες αίθουσες.

Είναι μια σκηνοθετική δουλειά του Alex Gibney, που το περιοδικό Esquire έχει αποκαλέσει  ως «τον πιο σημαντικό ντοκουμαντερίστα της εποχής μας», ενώ οι  N.Y. Times: «έναν από τους πιο επιτυχημένους και παραγωγικούς σκηνοθέτες ντοκυμαντέρ της Αμερικής».

Ξεκινά το θέμα του με το πάνδημο της θλίψης στο νέο του θανάτου του. Πράγματι η κινητοποίηση των πολιτών σε πολλές περιπτώσεις θύμισε τις απώλειες του J.F.K. του  Μ.L. King του J. Lennon. Αν υποτεθεί ότι οι δύο πρώτοι εξέφρασαν τις ελπίδες ενός ολόκληρου έθνους για ισότητα, δικαιοσύνη και προοπτικές, αλλά δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν υποκύπτοντας στη βία και στο μίσος που πολεμούσαν, ο πάνδημος θρήνος για αυτούς, ήταν δικαιολογημένος.

Αν πάλι υποτεθεί, ότι ο  Άγγλος καλλιτέχνης πρωτοστάτησε στο αντιμιλιταριστικό μπλοκ ενάντια στην εμπλοκή των Η.Π.Α. στην Ινδοκίνα, ότι ανάμεσα στα άλλα μας έφερε το μήνυμα του Imagine και δολοφονήθηκε στα σαράντα του, από έναν Μ. D. Chapman μάλλον ψυχοπαθή, επίσης η πάνδημη θλίψη ήταν δικαιολογημένη.

Ο J. δεν ήταν κάτι από τα παραπάνω, ώστε να δικαιολογήσει παρόμοιες

Κατ' αρχήν δεν γνωρίζουμε κατά πόσο αποτυπώνει την ακριβή πραγματικότητα της εποχής. Μια διαστρεβλωμένη ιστορία, δεν είναι ευπρόσδεκτη. Είναι σαν τα αστεία όπου, για διάφορους λόγους, δεν γελούν όλοι. Ότι η σταλινική περίοδος άφησε διάσπαρτα εγκλήματα και βαθιές πληγές στο κορμί της Σοβιετίας, απ' ότι μας λένε οι ιστορικοί και οι αναρίθμητες μαρτυρίες, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία.

Έτσι ο σεναριογράφος μπορεί εύκολα να στήσει μια πλοκή, με το δεδομένο ότι εκεί και τότε συνέβησαν απίστευτα πράγματα. Αυτό όμως δεν του δίνει το δικαίωμα να επιμεληθεί ένα φανταστικό σενάριο, για πραγματική χώρα και πραγματικά γεγονότα, ειδικά σε μια περίοδο όπου ο κόσμος δεν διαβάζει αλλά ξεφυλλίζει, δυσκολεύεται δηλαδή να ξεχωρίσει το πραγματικό από το φανταστικό.

Χωρίς να έχω καμιά πρόθεση υπεράσπισης της Σοβιετικής ιστορίας και περιόδου, μου άφησε την εντύπωση ότι η παραγωγή επιδεικνύει ένα κοινωνικό, πολιτικό, ανθρωπιστικό τέρας. Μια ανίκητη μηχανή, ένα πελώριο κόμμα, όπου τίποτα, ποτέ, δεν μπορούσε να ξεχωρίσει πέρα από την απάνθρωπη εξουσία.

Σημειολογικά, ενδεχομένως, είναι και τα μικρά ονόματα των πρωταγωνιστών Λέων για το T. Hardy, που παραπέμπει στον Τρότσκυ και Ραίσα για την Ν. Rapace που μας θυμίζει την Γκορμπάτσεβα, τη αποθανούσα ('99), σύζυγο του τελευταίου σοβιετικού ηγέτη.

E! δεν είναι αυτό, ακριβώς, που περιμένεις από τον Sean Penn. Ανακαλύπτεις βέβαια κάποιες σημειώσεις για την σημασία της αληθινής, ισχυρής φιλίας, όπως και το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή την απώλεια της καθώς και τα συνεπακόλουθα.

Έντονο και το στοιχείο του έρωτα καθώς και το τι είναι δυνατόν να κάνει κάποιος, κάποια, μέχρι που μπορεί να φτάσει, υποτασσόμενος στην εξουσία του.

Δεν λησμονούμε και το ηθογραφικό κομμάτι που προβάλλεται και λειτουργεί ως ιδεολογικός άξονας. Ο Τρίτος Κόσμος που λειτουργεί ως ένας τεράστιος ανεκμετάλλευτος πλούτος τον οποίον ορέγονται ανενδοίαστα οι πολυεθνικές. Μέσα από σκοτεινά κανάλια δεν διστάζουν να προχωρούν σε δολοφονίες, προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους.

Όλα τούτα, ανάμεσα σε ένα απίστευτο πιστολίδι, πολλούς κινηματογραφικούς φόνους και αντίστοιχη βία. Εντυπωσιακά πλάνα, ενδιαφέροντες φωτισμοί, ήχοι κλείστρων όπλων και ανελέητα κυνηγητά. Πέρα από τον Penn, υπάρχει, για να μην πούμε κυριαρχεί και η Ρωμαία Jasmine Trinca. Αυτό το πλάσμα, που στην συγκεκριμένη παραγωγή, δεν έχει αποφασίσει αν είναι κορίτσι ή γυναίκα, αλλά που συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα και των δύο. Κοντά της, ο γοητευτικός

^{.....ακόμα και στην πιο σκοτεινή, την πιο αγεωγράφητη, ανθρώπινη ψυχή θα βρεις ένα μικρό, έστω, κομμάτι συναισθήματος, έναν κάποιο καημό. Στις μηχανές όχι.}

Στο πρώτο ερώτημα:
Με τι έχουμε να κάνουμε εδώ;
υπάρχει η εύκολη, κατ’ αρχήν απάντηση, έτσι, δίκην μαρκίζας:
Με ένα θρίλερ, επιστημονικής φαντασίας.

Ένα πολύ ενδιαφέρον σενάριο (του Alex Garland σεναριογράφου του The beach), όπου το ζητούμενο, δεν είναι μόνον η κατασκευή και η λειτουργία μιας ρομποτικής φιγούρας η οποία να διαθέτει τεχνητή νοημοσύνη. Διότι το ζητούμενο, ξεπερνά την ευφυΐα και φτάνει στο κεφάλαιο της συνείδησης.
O Garland, κάθεται για πρώτη φορά πίσω από τις κάμερες αναλαμβάνοντας και τα σκηνοθετικά καθήκοντα.

Έτσι, ένας δισεκατομμυριούχος προγραμματιστής και επικεφαλής μεγάλης εταιρείας, δημιουργεί στο απομακρυσμένο και προηγμένο εργαστήριό του ένα τεχνητό πλάσμα. Ακολούθως, στήνει έναν μηχανισμό ώστε να επιλέξει εκείνον τον εργαζόμενό του, ο οποίος με χρονικό περιθώριο μιας εβδομάδας θα πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα κατά πόσο το πλάσμα διαθέτει τεχνητή νοημοσύνη. 

Εδώ είναι το σημείο, που γνωριζόμαστε με το Touring test, αποτέλεσμα της ιδιοφυΐας του Βρετανού Alan Touring. Είναι μια  δοκιμασία για να κριθεί η ικανότητα μιας κατασκευής να επιδεικνύει ευφυή συμπεριφορά ισοδύναμη ή ανώτερη από εκείνη του ανθρώπου.

Έτσι όταν ο Caleb (Domhnall Gleeson) φτάνει στο απρόσιτο σπίτι – ερευνητικό κέντρο του εργοδότη του Nathan (Oscar Isaac), συναντά την Ava (Alicia Vikander) και ξεκινά τις συνεδρίες αξιολόγησης, το σκηνικό έχει στηθεί.

Η Selma έρχεται στην κινηματογραφική οθόνη, ακολουθώντας γνωστά μοτίβα. Κατ’ αρχήν αναψηλαφεί ιστορικά μονοπάτια, παρακολουθώντας για δυο περίπου χρόνια, τη ζωή ενός σημαντικού ηγέτη, του Dr. Martin Luther King.

Επίσης, ακολουθεί μια απολογητική κινηματογραφική γραφή για τα τεκταινόμενα στις Η.Π.Α. μένοντας πιστή σε παρόμοιες παραγωγές του παρελθόντος που αφορούν μαύρους πρωταγωνιστές της σύγχρονης Αμερικάνικης Ιστορίας.

Ας θυμηθούμε πρόχειρα το Malcolm X (1992) του Spike Lee με τον Denzel Washington, στο ρόλο του ακτιβιστή Malcolm Little, το Ali (2001) του Michael Mann με τον Will Smith, ως o πρωτοπυγμάχο Muhamadd Ali και το Ray (2004) του Taylor Hackford με τον Jamie Fox στο ρόλο του μουσικού Ray Charles.

Όπως με τον πόλεμο στην Ινδοκίνα, όπως με τις σύγχρονες πολεμικές εμπλοκές των Αμερικανών, την δολοφονία του J.F.K. ή τόσα άλλα καίρια, ιστορικά γεγονότα, έτσι και σε αυτή την περίπτωση η 7^η Τέχνη, επεμβαίνει, διαφωτίζει και θεμελιώνει κάποιες ερμηνείες της Ιστορίας.

Καλοδεχούμενες ασφαλώς, επιμορφωτικές ωσαύτως, κυρίως για τις γενιές ή τους ανθρώπους που απέχουν από την συστηματική μελέτη των ιστορικών γεγονότων.

Ασφαλώς η αποτύπωση της Ιστορίας είναι μια δύσκολη και συχνά ακροβατική δραστηριότητα. Πάνω σε αυτό, η σκηνοθέτιδα, Ava DuVernay, έχει ήδη δεχτεί κριτική σχετικά με την ακρίβεια των αποδιδομένων στον Johnson. Ειδικότερα, περί της εμπλοκής του στο ρόλο του F.B.I. Η σκηνοθέτιδα φέρει τον L.B.J. να δίνει στον E. Hoover, προσωπική και σαφή εντολή να στριμώξουν τον King με οποιοδήποτε τρόπο, πέρα κάθε ηθικής.

Ο δήμαρχος της Ατλάντα, αντιπρόσωπος των Η.Π.Α.στα Ηνωμένα Εθνη και γερουσιαστής, ο μαύρος Andrew Young, σε συνέντευξη που παρέθεσε στην Washington Post είπε πως το μόνο πράγμα που αμφισβητεί είναι αν ο πρόεδρος είχε συμμετοχή στην παρακολούθηση του King, ενώ για όλα τα υπόλοιπα δήλωσε πως ήταν 100% ακριβή. Σε τηλεοπτική του συνέντευξη μάλιστα, υποστήριξε ότι η εντολή παρακολούθησης του King είχε δοθεί από τον Robert Kennedy όταν ήταν γενικός εισαγγελέας (κάτι σαν υπουργός δικαιοσύνης), πριν αναλάβει καθήκοντα ο L.B.J.

To American sniper ακολουθεί την τροχιά τόσων και τόσων παραγωγών, που αναφέρονται στις τραυματικές εμπειρίες από τους πολέμους στους οποίους ενεπλάκη η Αμερική.  Στην μεγάλη αυτή ενότητα που ξεκινά βέβαια, με αφηγήσεις από τον δεύτερο Μεγάλο πόλεμο του 20ου αιώνα και φθάνει ως τις μέρες μας, με τις περιπέτειες της αστερόεσσας στο Ιράκ.

Με το συγκεκριμένο αντικείμενο έχουν ασχοληθεί σπουδαία κινηματογραφικά επώνυμα όπως ο Michael Cimino στο Deerhunter (1978), ο F. F. Copolla, στο Apocalypse now (1979), ο Ol. Stone, στο Platoon (1986), ο S. Kubrick με το Full Metal Jacket (1987).

Η περιπέτεια στη χερσόνησο της Ινδοκίνας είχε αφήσει βαθιά σημάδια στη δυτική υπερδύναμη που ανεχώρησε από εκεί ηττημένη, προσφέροντας 55.000 ψυχές, στο βωμό του πολέμου.
Ο κινηματογράφος, αφουγκράστηκε αυτή τη απογοήτευση.

Έκτοτε προσπάθησε να ακολουθήσει κάθε εκστρατεία, ή να συνεχίζει να καταγράφει το παρελθόν. Σπάνια με το πικρό χιούμορ του Μ.Α.S.H. του Robert Altman (1970), ή με χαρισματικό μουσικά Good morning Viet Nam του Barry Levinson (1987) ή με την φαντασμαγορική και ερωτική πινελιά του Perl Harbor (2001).
Σε αυτόν το Γαλαξία, υπήρχαν κι άλλες ματιές, όπως, η μάλλον επικίνδυνα ιστορικά παραχαρακτική του Tarantino, στο Ιnglourious Basterds (2009), η εντυπωσιακά γυρισμένη περιπέτεια στο ανατολικό κέρας της Αφρικής, στο Black Hawn Down του Ridley Scott (2001), αλλά και τα σκληρά, στο αποτύπωμά τους, Jarhead του Sam Mendes (2005) και In the Valley of Elah (2007) με τον εκπληκτικό Tomee Lee Jones.

Σχεδόν όλες ήταν πολύ διαφοροποιημένες από πνεύμα του «The green Berets» (1968), όπου ο John Wayne ως σκηνοθέτης και ηθοποιός φώναζε με τον μιλιταρισμό και τον αντικομμουνιστικό του ύφος. Σχεδόν όλες ήταν τοποθετημένες, στο επίπεδο των τραυμάτων που αφήνουν οι πολεμικές ανατροπές, στους ένοπλους, στις οικογένειές τους, στο περιβάλλον τους, αλλά και το διχασμό που δημιουργούν οι πόλεμοι στο εσωτερικό μέτωπο.

Έχουμε δυο παραγωγές που κυκλοφόρησαν την ίδια περίπου χρονική περίοδο στον τόπο μας.

Ο άνθρωπος από την Μασσαλία, αποτελεί μια κινηματογραφική γραφή βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα. Αναφέρεται στην προσπάθεια των Γαλλικών αρχών να αντιμετωπίσουν το τεράστιο πρόβλημα επεξεργασίας και μεταφοράς ηρωίνης από την Μασσαλία στις Η.Π.Α. αλλά και τη διαφθορά που κατατρέχει όλη την πόλη στα μέσα της δεκαετίας του '70. Στην γλώσσα των πρωταγωνιστών, η ταινία ονομάζεται “La French”, στα Ελληνικά «ο άνθρωπος από την Μασσαλία και στα Αγγλικά “The connection”.

Με το ίδιο, περίπου, θέμα είχε καταπιαστεί πριν 44 χρόνια ο William Friedkin στο επικό French Connection. Με τον Gene Hackman, στο ρόλο του αστυνόμου Jimmy “Popeye” Doyle, που είχε αποσπάσει ένα από τα πέντε Όσκαρ της ταινίας. Με «μόλις» 1,8 εκατομμύρια δολάρια προϋπολογισμό, απέφερε στα ταμεία του παραγωγού κάτι παραπάνω από τα 25πλάσια.

Πέρα από την οικονομική επιτυχία όμως, αποτέλεσε και ένα σημαντικό σταθμό στην κινηματογραφική γραφή. Ήταν και εκείνη η εντυπωσιακή, επικίνδυνη καταδίωξη του πρωταγωνιστή με μια Pontiac LeMans, που τόσο ταλαιπώρησε και τσαλάκωσε, κάτω από τις ράγες του μετρό της Ν. Υόρκης.
Αντίθετα το sequel,  “French Connection ΙΙ”, όπου ο “Popeye”, «αποβιβάζεται» στη Γαλλία, στοίχισε υπερδιπλάσια (4,3 εκ. δολ) και απέφερε «μόλις» τρεις φορές τα έξοδά του.

Μεταφέροντας, χρονικά λίγο μπροστά, τα γεγονότα, στα μέσα της δεκαετίας του '70, ο Cédric Jimenez καταπιάνεται με το ίδιο θέμα, βασιζόμενος και αυτός σε πραγματικά γεγονότα. Στήνει την πλοκή του πάνω σε αληθινά πρόσωπα και υπαρκτούς χαρακτήρες.

Η ιστορία του Alan Touring άρχισε να γίνεται γνωστή τη δεκαετία του '90. Έως τότε ήταν κρυμμένη καλά, από τις μυστικές υπηρεσίες του Ηνωμένου Βασιλείου. Η παρουσία του ως επιστήμονα στο Bletchley Park, υπήρξε καταλυτική, ώστε να καταφέρουν οι συμμαχικές δυνάμεις να σπάσουν τον κώδικα του Εnigma, της κρυπτογραφικής συσκευής του Γερμανικού επιτελείου.

Ακολούθως, ο έλεγχος των μηνυμάτων, προσέφερε ένα τεράστιο πλεονέκτημα και σε συνδυασμό με άλλες εξελίξεις έγειραν την πλάστιγγα στην Συμμαχική πλευρά. Ακόμα και αν υιοθετηθεί η άποψη ότι ούτως ή άλλως οι Γερμανοί θα έχαναν τον πόλεμο, το σπάσιμο του κώδικα γλύτωσε χιλιάδες ζωές και επίσπευσε το τέλος του πολέμου.

Η ταινία του του Νορβηγού Morten Tyldum, είναι μια εξαιρετικά επιμελημένη κινηματογραφικά, δουλειά μέσα από την οποία ο θεατής γνωρίζεται με την προσωπικότητα του Touring, την εποχή του και τα διλήμματά της. Ήδη μετρά οκτώ υποψηφιότητες για Όσκαρ: Καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, πρώτου ανδρικού ρόλου (για τον Benedict Cumberbatch), δεύτερου  γυναικείου ρόλου (για την Keira Knightley), διασκευασμένου σεναρίου, μοντάζ, μουσικής και σχεδιασμού παραγωγής.

Υπάρχουν κάποιες σεναριακές αυθαιρεσίες, που απομακρύνονται κάπως από τα πραγματικά γεγονότα, προκειμένου η πλοκή να αποκτήσει μια μεγαλύτερη ένταση. Δεν είναι αντικείμενο κριτικής τούτο, εξ άλλου δεν έχει το χαρακτήρα μιας ντοκυμαντερίστικης προσέγγισης, αλλά μιας ελεύθερης καλλιτεχνικής αποτύπωσης. Για όσους ενδιαφέρονται για το που και το πως, το σενάριο ολισθαίνει της πραγματικότητας: εδώ

Πρέπει να πάμε σχεδόν σαράντα χρόνια πίσω για την τελευταία μου επίσκεψη στην «Αλκυoνίδα». Δεκέμβρης του ’75 ήταν, όταν είχα δεί τον Κάου Μπόυ (60 West) με τον Buster Keaton. Μια ταινία που είχε γυριστεί, άλλα πενήντα χρόνια πίσω από τότε, το 1925.

Αυτή η κινηματογραφική αίθουσα είχε ξεκινήσει την πορεία της, στο ισογείο μιας πολυκατοικίας στο νούμερο 42, της  οδού Ιουλιανού το ’69. Μεσούσης της δικτατορίας. Γρήγορα αποκαλύφθηκαν οι προθέσεις των δημιουργών της. Αντιγράφω από το athensmagazine.gr:

«Η δημιουργία της ήταν αποτέλεσμα της απόφασης του πολιτικού μηχανικού Βαγγέλη Σιδέρη να λειτουργήσει ως κινηματογραφική αίθουσα το ιδιόκτητο ισόγειο της νεότευκτης πολυκατοικίας. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο φίλος του, οικονομολόγος Μίμης Μανωλάκος και την επιλογή των ταινιών ο νεαρός δημοσιογράφος/κριτικός κινηματογράφου της εφημερίδας «Θεσσαλονίκη», Χρίστος Χριστοδούλου. Μετά τα πρώτα δειλά βήματα, αποφασίζεται η Αλκυονίς να οδηγηθεί σ' ένα πρόγραμμα ταινιών ακραιφνώς καλλιτεχνικού περιεχομένου.Οι ευρωπαϊκές ταινίες των μεγάλων δημιουργών κυριάρχησαν στα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της: Μπέργκμαν, Αντονιόνι, Γκοντάρ, Φελλίνι, Τρυφό, Ρόζι, Παζολίνι, Ντράγερ, Βισκόντι κ.α.»

Έτσι, όταν πληροφορήθηκα ότι το ντοκυμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου, «AGORA από την Δημοκρατία στις αγορές», θα παιχτεί στην Αλκυονίδα (πέρα από την Ααβόρα και το Στούντιο), σκέφτηκα ότι σαράντα χρόνια ήταν αρκετά, ας μην γίνουν περισσότερα και η ευκαιρία φαινόταν ιδανική.

Όπερ και εγένετο. Να λοιπόν, από την δικτατορία, στη ελπιδοφόρα πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης και από εκεί στο σήμερα, με εξελίξεις που κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει, πίσω στην Αλκυονίδα, η