Πρώτη έκδοση πριν από 22 χρόνια, με διθυραμβικές κριτικές, ο «Παλαιός των Ημερών» του Παύλου Μάτεσι, δεν θα πάψει ποτέ, ίσως, να είναι επίκαιρος.

Κι’ αυτή η τόσο αυστηρή, απόλυτη λέξη το «ποτέ», θα χάσει την ισχύ της, στη συγκεκριμένη περίπτωση αν και όταν ο σύγχρονος άνθρωπος καταφέρει να απομακρυνθεί από την δεισιδαιμονία.

Τότε που οι γνώσεις και η αντίληψή του θα υπερισχύσουν των προλήψεων. Χωρίς ωστόσο να μετατραπεί σε μια αμοραλιστική φιγούρα.

Ο συγγραφέας στήνει την αφήγηση του σε χρόνους παλαιούς,  μακρινούς και περασμένους. Μα δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο μύθος του έχει σύγχρονες προεκτάσεις, σημερινές παραβολές.

Πέρα από την ιδέα ο εκλιπών ήταν και μέγας μάστορας του λόγου. Λεξιπλάστης, με ανορθόδοξη γραφή, αν υποτεθεί ότι υπάρχει ορθοδοξία στη γραφή, ικανός είτε να εκπλήσσει, είτε να συγκινεί, είτε να εγκλωβίζει τον αναγνώστη, είτε όλα μαζί και ταυτοχρόνως. Κινείται με άνεση σε πλαίσια παράδοξα. Είναι το είδος της τέχνης του αυτό.

Έτσι κινείται και εδώ. Κρατά το λόγο του χαμηλά. Ταπεινό. Μα βγάζει μια τρομερή δύναμη, ένα ανθρώπινα σοφό αποτέλεσμα. Ιδού μια συλλογή από μικρά αριστουργήματα:

Πολυδιαβασμένος, δημοφιλής, ιδιαίτερα στην γειτονική Ιταλία, ο Andrea Camillieri, που ξεκίνησε τη συγγραφική του πορεία σχεδόν γέρων, έρχεται για ακόμα μια φορά στο επίκεντρο τούτου του ιστότοπου.

Χαρισμένη από το ίδιο αγαπημένο πρόσωπο, όπως και το στοιχείο της πρώτης γνωριμίας, «Το σχήμα του νερού», η «πασιόν Εύα», δεν περιστρέφεται γύρω από τα πιο γνωστά μονοπάτια του συγγραφέα.

Έρχεται να μας γνωρίσει έναν κόσμο που συνήθως φέρνει τους ανθρώπους σε σύγκρουση. Ιδεολογική και κοινωνική, αισθητική και ότι άλλο. Είναι ο κόσμος του μπουρδέλου. Η πανσιόν Εύα, είναι αυτό ακριβώς. Ένα μπουρδέλο. Ούτε «σπίτι», ούτε «οίκος ανοχής», ούτε οτιδήποτε άλλο. Μπουρδέλο. Και οι εργαζόμενες εκεί δεν είναι ούτε κορίτσια, ούτε κάτι άλλο. Είναι πουτάνες.

Ο χρόνος που ξετυλίγει, ο συγγραφέας την ιστορία του είναι στη φασιστική νότια Ιταλία του δεύτερου Μεγάλου Πολέμου του 20ου αιώνα, λίγο πριν και λίγο μετά την συμμαχική προέλαση.

Οι κεντρικοί του ήρωες είναι τρεις έφηβοι που πάνω στο ορμονικό τους φούντωμα, έχουν να παλέψουν με δεισιδαιμονίες, συντηρητικότητες, με τον φονικό πόλεμο, τις στερήσεις και το τέρας του φασισμού.

Ο Camillieri λοιπόν, στήνει την πλοκή του, κυρίως μέσα στους χώρους της πανσιόν, ή έστω με τους ήρωες που έχουν σχέση με αυτήν. Μας μεταφέρει με χαρισματικές λεπτομέρειες τον τρόπο λειτουργίας της, τον ρόλο της προϊσταμένης, την μορφή του ιδιοκτήτη, τις φυσιογνωμίες των πελατών, την κοινωνική θέση τους κι όλα αυτά μέσα στο χωνευτήρι της πιο ανελέητης πολεμικής αναμέτρησης που γνώρισε η ανθρωπότητα.

Είναι το δεύτερο βιβλίο του Π.Τ. που διαβάζω, ευγενής προσφορά και αυτό εκ μητρός. Στο πρώτο (Η καλοσύνη των ξένων) μας  φιλοξενεί, στο προσωπικό, στο πολύ ιδιαίτερο παρελθόν του.

Στο «Ήμουν και εγώ εκεί» , το οποίο αποτελείται από δύο ενότητες, μας περιγράφει την περιπέτεια της εμπλοκής του με την Πολιτική. H πρώτη που αποτελεί την εισαγωγή, καταλαμβάνει το ένα πέμπτο της έκδοσης. Εδώ, μας δίνει μερικές, εκ των έσω, χρήσιμες πληροφορίες, για να αντιληφθούμε, εμείς οι μη μετέχοντες των πολιτικών διεργασιών, πως τρέφεται και κινείται το τέρας της Πολιτικής, αλλά και το θηρίο της εξουσίας.

Το υπόλοιπο τμήμα καταλαμβάνεται από 72 πολιτικά κείμενα, γραμμένα από τον Απρίλιο του ’12 έως τον Ιανουάριο του ’16. Ο συγγραφέας διηγείται τα της εμπλοκής του, τις προεκλογικές αγωνίες: «Εαν βγούμε πρώτοι, θα καταγγείλουμε νοθεία» ήταν το καλαμπούρι μας προς εσωτερική κατανάλωση» (σ. 35).

Μας θυμίζει γλαφυρά, είναι η αλήθεια, την εμφάνιση, για πρώτη και τελευταία φορά, κατά πως υπογραμμίζει του ενιαίου και αρραγούς αντιφασιστικού μετώπου στο Χυτήριο τον Οκτώβριο του '12: «Από άκρου εις άκρον του συνταγματικού τόξου, από τον νεοδημοκράτη αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα έως την Λιάνα Κανέλη του Κ.Κ.Ε» (σ.45)

Ευθύς εκ πρώτων σελίδων στήνει στα τρία μέτρα τον Αλέξη. Και το κάνει με τρόπο ολίγον μοχθηρό (δεν γινόταν κι αλλιώς), μα πολύ όμορφο:

Μελετητής, διδάσκαλος Πολιτικής Ιστορίας, με βλέμμα νηφάλιο, μας δίνει ευθύς αμέσως (σ.14) το πνεύμα της έκδοσης ο συγγραφέας: «Το ζητούμενο είναι η κατανόηση, η εξήγηση, η ερμηνεία. Όχι η εξύμνηση, ούτε η καταγγελία.»

Ξεκινά την αφήγησή του, χωρίς να κρύψει την «παρέκλλισή» του στο ποιοτικό της Βενιζελικής πλευράς, από την πρώτη αμιγώς στρατιωτική συνωμοσία στο Γουδή, το 1909.

Παρακολουθεί στενά, εκείνη την περίοδο των πρώτων χρόνων του 20 αιώνα που μοιραία, άλλαξε τόσα στην Ελλάδα και εξίσου μοιραία προκαθορίζουν τις μελλοντικές εξελίξεις.

Παραθέτει το θετικό έργο της Β' Αναθεωρητικής βουλής και τονίζει την σημαντικότητα των αλλαγών που επέφερε, την προετοιμασία για τους επερχόμενους Βαλκανικούς Πολέμους, όπως και τα τόσο σημαντικά οφέλη που προέκυψαν για την Ελλάδα.

Σιγά, σιγά, αρχίζει να μας αποκαλύπτει το πλέγμα του δημιουργούμενου διχασμού. Αναφέρεται στα ημερολόγια του Μεταξά (σ.39) που:

«αποδεικνύουν τη στενή και διαρκή επαφή Σοφίας, Στρέιτ. Μεταξά, Δούσμανη όχι μόνον μεταξύ τους, αλλά και με τους επισήμους εκπροσώπους της Γερμανίας στην Αθήνα»

«ακόμα και με τον διαβόητο βαρόνο Σενκ (Schenk) τυπικά εκπρόσωπο της εταιρείας Κρουπ, αλλά στην ουσία υπεύθυνο της δραστήριας γερμανικής προπαγάνδας που εξαγόραζε εφημερίδες και δημοσιογράφους»

Χαρακτηρίζει τον Μεταξά «παθολογικά ανασφαλή και καχύποπτο» (σ.46), περιγράφει τον Γούναρη ως «αδίστακτο» με «ασυγκράτητη εμπάθεια», που «δεν είχε κανένα ενδοιασμό να ασκήσει ωμή βία, κρατική και παρακρατική, εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων» (σ.53)

Με υπότιτλο «Ιστορίες & Ειδήσεις 1947-1967» ο Διονύσης Χαριτόπουλος, μας κάνει μια γνωριμία του Πειραιά, τότε που τα πράγματα ήταν ζόρικα, αιχμηρά και επικίνδυνα.

Είναι η τρίτη δουλειά του Δ. Χ. που διαβάζω, μετά το «525» και τον «Άρη» του.

Σε κάποιο βαθμό αυτοβιογραφική, ή έστω βγαλμένη μέσα από προσωπικές εμπειρίες, η έκδοση αυτή έρχεται να προσφέρει πηγαίες δόσεις πληροφοριών για τις συνθήκες της ζωής, της βιοπάλης στο λιμάνι του Πειραιά αυτή την συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Εμφανίζεται ένας ξεχασμένος κόσμος. Δεν είναι η πρώτη φορά που φιλοξενείται τούτος ο κόσμος στις σελίδες αυτού του site. Σχεδόν τρία χρόνια νωρίτερα είχε ξανασυμβεί, μέσα από τη «Χαμοζωή» του  Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου

Ο εκπαιδευτικός, κατέθεσε τις εντυπώσεις του αμέσως μετά την Γερμανική Κατοχή, για τον Πειραιά του 1913. Ο Χαριτόπουλος μας ξεκινά από τον Εμφύλιο και μας φτάνει μέχρι την χρονιά που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα. Μια εποχή σαφώς πιο οικεία, για όσους γεννήθηκαν μέσα στη δεκαετία του '50 ή λίγο νωρίτερα.

Το κοινό τους στοιχείο πάντως, είναι η φτώχεια. Κι ότι παράγεται από αυτή. Απόγνωση ή ελπίδα. Κουράγιο ή ήττα, μα και πως όλα αυτά χωρούν σε μια μίζερη πραγματικότητα.

Oι «Πειραιώτες» είναι μια σύνθεση από ειδήσεις εποχής, αλιευμένες από τα φύλλα των εφημερίδων ή το αστυνομικό δελτίο και μια σειρά από αφηγήσεις όπου ο Δ.Χ. σκύβει με επιμέλεια. Αληθινές ή φανταστικές, ακριβείς, ή στο περίπου, μικρή σημασία έχει.

Μέλος και τμήμα της περίφημης γενιάς του '30, ο Άγγελος Τερζάκης, ξετυλίγει με χάρη και άνεση το ταλέντο του στην Μενεξεδένια πολιτεία. 

Την χάρηκα, σε μια έκδοση του '80 και όταν έκανα την αριθμητική, κατάλαβα ότι από τότε που τυπώθηκε αυτή η έκδοση, έως το σήμερα, το χρονικό διάστημα ήταν περίπου το ίδιο από τότε που η Μενεξεδένια πολιτεία πρωτοεκδόθηκε μέχρι το '80.

Το '80, που η Ελλάδα ζούσε στον ενθουσιαστικό πυρετό της υπογραφής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήταν τέλη Μαίου του '79, να θυμίσω, όταν υπογράφηκε η συμφωνία ένταξης, στο Ζάππειο μετά πάσης επισημότητας.

Δυο μήνες και λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Αυγούστου, του '79, ο Άγγελος Τερζάκης, στα '72 του ξεψύχησε. Η γενιά του, η βασανισμένη από Κατοχή, Εμφύλιο γενιά του, αποχωρούσε και παρέδιδε στις επόμενες.

Έχοντας καταβάλει βαρύ το τίμημα της ύπαρξης της, σε ένα κυκεώνα ανατροπών, βίας, και απωλειών έφευγε σε μια εποχή αισιοδοξίας, έτσι σαν η Ιστορία να ήθελε να την εμφανίσει ως πολύ αδικημένη. Έφευγε όμως, αφήνοντας πίσω εξαιρετικά δείγματα πολιτισμού, πολλά από αυτά απότοκα ακριβώς των ακραίων εμπειριών που βίωσε.

Χρειάστηκαν για αυτό άνθρωποι ταλαντούχοι, λεπταίσθητοι και ανθεκτικοί μαζί. Λεπταίσθητοι για να τα νιώσουνκαι ανθεκτικοί στην έκθεση και στην κριτική της εποχής τους.

Ο Παναγιώτης Κανελλάκης διακρίθηκε για διάφορα πράγματα τη ζωή του.

Σπούδασε νομικά, φέρει τον τίτλο του δόκτωρα, άσκησε  την δικηγορία, το καθεστώς των συνταγματαρχών ιδιαιτέρως τον «περιποιήθηκε»  στην Γενική Ασφάλεια και στα κρατητήρια της Ε.Σ.Α.

Yπήρξε επιπλοποιός, στα νιάτα του μετείχε επιτυχώς στους αγώνες αυτοκινήτου, ήταν πρόεδρος της Ελληνοευρωπαϊκής Κίνησης Νέων, πρόεδρος του Ελληνικού τμήματος της Greenpeace  και σίγουρα ξεχνώ κάτι. Περισσότερα όμως για αυτόν εδώ: Λίγα λόγια για τον Παναγιώτη

Ανάμεσα στα τόσα όμως, έγραφε κιόλας. Το 1996 εξέδωσε την πρώτη του δουλειά, μια αυτογραφικού περιεχομένου έκδοση (Ομβρός) με τίτλο Μαρτυρία και 18 χρόνια αργότερα, το 2004, επανέρχεται με: Το κεφάλι του Τούρκου.

Στο οπισθόφυλλο γίνεται γίνεται λόγος για «δώδεκα πυκνογραμμένα διηγήματα  (μυθογραφήματα) ανόμοια μεταξύ τους εντελώς κι απρόβλεπτα, αινιγματικά, περιπαιχτικά και περιπετειώδη, με συχνές ανατροπές και χωρίς ίχνος μελοδραματισμού.»

Κι έτσι ακριβώς είναι. Ο συγγραφέας πλανάται περί την Ελλάδα σε τοπωνύμια γνωστά ή άγνωστα, ταξιδεύει στο χρόνο και στήνει τις ιστορίες του ακροπατώντας ανάμεσα στην πραγματικότητα και το φανταστικό. Μεταξύ του υπαρκτού και του απίθανου.

Η αφήγηση του έρχεται κοντά στο μέτρο ενός Λατινοαμερικάνικου ρυθμού, θυμίζει  την κινηματογραφική γραφή του Tommy Lee Jones στο «Οι τρεις ταφές του Μελκιάδες Εστράδα».  Καθόλου δεν εννοώ ότι ο Παναγιώτης αντέγραψε το στυλ, καθώς η έκδοση του προηγήθηκε χρονικά της ταινίας.

Με υπότιτλο Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Βρετανός ιστορικός συγγραφέας, καταπιάνεται με αυτό ακριβώς το αντικείμενο. Κι΄αν κάποιοι γνωρίζουν ή νομίζουν ότι γνωρίζουν τα στοιχειώδη για το 2ο Π.Π., τα πρώτα μεταπολεμικά χρονιά για τους περισσότερους παραμένουν στη σκιά. 

Είναι μια εξαιρετικά εμπεριστατωμένη εργασία, με πλήθος από εικόνες, χάρτες, ομολογίες και πάρα πολύ έρευνα από το δημιουργό της.
Χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, Την κληρονομιά του Πολέμου, την Εκδίκηση, την Εθνοκάθαρση, τον Εμφύλιο Πόλεμο και το κάθε μέρος φιλοξενεί αρκετά κεφάλαια στο σύνολο της έκδοσης 28.

Ο Συγγραφέας ευθύς εξ’ αρχής (σ.21), κάνει μια σημαντική τοποθέτηση. «… η ιστορία της Ευρώπης στην αμέσως μετά τον πόλεμο περίοδο δεν αφορά τόσο την ανοικοδόμηση και την αποκατάσταση: είναι καταρχάς μια ιστορία διολίσθησης στην αναρχία.»

Συνεχίζοντας δε, στην επόμενη σελίδα καταθέτει ως στόχο της έκδοσης: «Από μια άποψη θα επιχειρήσει το ακατόρθωτο – να περιγράψει το χάος»

Μας δίνει μερικά σχετικά γνωστά στους πολλούς στοιχεία που έχουν να κάνουν με άλλα μικρότερης έκτασης ολοκαυτώματα, τους λιμούς, τους εκτοπισμούς, την μαύρη αγορά, τις λεηλασίες και την ηθική καταστροφή που προέκυψε που εύστοχα το περιγράφει ως «το ρήμαγμα της ανθρώπινης ψυχής».

(του και Β' αποκαλούμενου, ή τέως, ή Γλύξμπουργκ, ή Constantine de Crecia)

Από τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη (που από το τέλος του Δεκέμβρη του 2009 και τον θάνατο του Χρήστου δεν έχει τίποτα από Λαμπράκη και θα έπρεπε να ονομαζόταν Δ.Ο.Ψ.) κυκλοφόρησε προσφάτως, μια σειρά από τρεις εκδόσεις, κάτι σαν ιστορική καταγραφή, ή σαν εκπλήρωση ευθύνης του πρώην ανώτατου πολιτειακού άρχοντα του Ελληνικού κράτους.

Φροντισμένες, σε καλό χαρτί  με την συγγραφική αρωγή του Γεωργίου Π. Μαλούχου, με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, με μεγάλα στοιχεία, ώστε να μπορούν να διαβάσουν και οι υπερήλικες, μα και για να δώσουν τον απαιτούμενο όγκο, ώστε να βγουν οι τρεις τόμοι και να τραβήξει η προσφορά του «Βήματος», εβδομάδες τρεις.

Ξεκινά με το «Βλέμμα στους προγόνους», όπως τιτλοφορείται το πρώτο κεφάλαιο, του πρώτου τόμου, όπου κάνει τη γέφυρα με το παρελθόν, περιγράφει τις συνθήκες της εποχής.

Mας λέει, πως όταν ο Κάιζερ πίεσε τον παππού του, στον πρώτο Μεγάλο πόλεμο,  να πάρει το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων, διότι διαφορετικά θα του αφαιρούσε τη ράβδο του Στρατάρχη, ο Κωνσταντίνος του απάντησε εις άπταιστον αγγλικήν: «You can stuff it up your ass» όπερ μεθερμηνευόμενον «βάλτη στον κώλο σου».