Σε ένα κάποιο σημείωμά μου, ανάμεσα σε εκείνους που εκδήλωσαν την άποψή τους ότι τους άρεσε εντόπισα και το όνομα Αχιλλέας Σωτηρέλλος. «Ρε, ο Αχιλλέας»! μουρμούρισα.

Ω της μεγάλης συμπτώσεως δε, λίγες ώρες αργότερα, επεστράφησαν σπίτι λίγα δανεισμένα βιβλία, και μαζί τους κάποια άλλα προς ανάγνωση. Ένα από αυτά είχε τίτλο «Ο τελευταίος Μάης», υπότιτλο Αστυνομικό μυθιστόρημα και συγγραφέας ήταν, ο Αχιλλέας Σωτηρέλλος.

Ούτως ή άλλως θα το διάβαζα, αλλά οι δυο απανωτές αναφορές του ονοματεπώνυμου, μετά από τόσα χρόνια, επέβαλαν σχεδόν την ανάγνωση

Ήξερα και εκτιμούσα τα αρκετά μεγαλύτερα, ηλικιακά, αδέλφια του, με τα οποία χαθήκαμε στην δύνη της καθημερινότητας, αλλά με τον  ίδιο δεν κάναμε ποτέ παρέα. Τον  θυμάμαι νήπιο στις αρχές της δεκαετίας του ’80, και ‘γω στα 25μου.

Να λοιπόν ο τελευταίος Μάης του, που μου κράτησε συντροφιά 2- 3 εικοσιτετράωρα, και για μην μακρηγορούμε για την ετυμηγορία, το φχαριστήθηκα.

Κατ’ αρχάς δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι ο χαρακτηρισμός αστυνομικό μυθιστόρημα είναι ακριβής. Και για τις δυο λέξεις.

Ναι έχει κεντρικό πρόσωπο αστυνόμο, ναι είναι φιξιόν ιστορία, αλλά γρήγορα πάει αλλού.

Είναι ευθύς αμέσως αντιληπτό, ότι χρησιμοποιεί το φιξιόν στοιχείο για να περάσει τα μηνύματα για την εποχή του, να κάνει τις κρίσεις του για όσα ζούμε.

Απαραίτητο βοήθημα για την κατανόηση των όσων συμβαίνουν, ενδεχομένως και για καλύτερη υποδοχή των όσων θα συμβούν εις το μέλλον, τούτη η έκδoση.

Θα βοηθήσει όσους θελήσουν να ξεδιαλύνουν την υπόθεση.

Ακριβείς, ευθύς εξαρχής για τον σκοπό της δημιουργίας αυτού του, μικρού σε διαστάσεις, βιβλίου οι δημιουργοί του:

«Στόχος μας είναι να μπορεί να διαβαστεί από τον καθένα και την κάθε μία που προβληματίζεται γύρω από περίφημο Μακεδονικό ζήτημα».

Σημειώνουν στην πρώτη τους παράγραφο.

Εξίσου κατατοπιστική είναι και η αφιέρωση που προηγείται:

«…Σε αυτές και αυτούς που όρθωσαν την ιδιότητα του πολίτη».

Να σημειωθεί πως εκδόθηκε λίγες εβδομάδες πριν την συμφωνία των δυο χωρών.

Ας έχουμε πάντα κατά νου, πως πρόκειται για μια ακαδημαϊκή εργασία.

Aν και βέβαιο είναι, πως ούτε αυτό θα γίνει αποδεκτό σε όσους διαφωνούν με το περιεχόμενο της έκδοσης.

Ας δούμε τα ερωτήματα και επιγραμματικά, συνοπτικότατα τμήματα των απαντήσεων.

Περίεργο που μας ήρθε κοντά μας, από την Αλτερ εγκο, περισσότερο κατανοητό να μας ερχόταν από τον πάλαι ποτέ Δ.Ο.Λ.

Ας προστεθεί στα πολλά περίεργα της εποχής. Κι ας καταχωρηθεί στα θετικά περίεργα.

Με αφορμή λοιπόν την συμπλήρωση μισού αιώνα, από την διάσπαση του Ελληνικού κομουνιστικού κόμματος,  τρείς δεκάδες, διανοούμενοι, ιστορικοί,  πολιτικοί, δημοσιογράφοι, καταθέτουν την άποψή τους.

Κι όπως περιγράφει στην εισαγωγή του, ο Μιχάλης Μητσός που είχε και την επιμέλεια της έκδοσης, «…σκοπό δεν είχε να απαντήσουν στο ερώτημα «Τι κάνατε εσείς όταν διασπάστηκε το Κ.Κ.Ε.;». Αλλά να συμβάλουν με ένα προσωπικό, συναισθηματικό, βιωματικό ή πολιτικό κείμενο, σε μια συζήτηση που δεν έχει σταματήσει ποτέ και αφορά τις αρχές, τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία της Αριστεράς.»

Αυτό που καταλαβαίνουμε σήμερα, είναι ότι η περίφημη 12η ολομέλεια χώρισε το Κ.Κ.Ε. δημιουργώντας  ένα σχίσμα στην αριστερά. Αυτό σε πολιτικό – ιδεολογικό επίπεδο.

Το αντίκτυπο σε ανθρώπινο όμως επίπεδο, είχε ήταν ασύγκριτα ακριβότερο τίμημα. Μετέβαλε άμεσα, βαθιές, ειλικρινείς συντροφικότητες, σε σκοτεινές, φανατικές έχθρες.

Ακολουθούν λίγες αναφορές στο περιεχόμενο της έκδοσης, όπως καταγράφηκαν από όσους έζησαν τα γεγονότα.

Ασφαλώς και επιθυμούσα να διαβάσω την άποψη του επίτιμου ή εφιάλτη, εξαρτάται από πια πλευρά τον αντιμετωπίζεις. Εμπιστευμένες σε έναν φίλα προσκείμενο λειτουργό του Τύπου, θα αποτελούσε το καλύτερο διαβατήριο για το καθαρτήριο μιας μακράς, πολύ μακράς και ταραχώδους πολιτικής πορείας. Ένα συμπαγές θεμέλιο για την κατασκευή της υστεροφημίας. Κτίσμα, σφόδρα επιθυμητό για κάθε πολιτικό καριέρας.

Από την άλλη, σκάρτα είκοσι έουρος δεν ήταν τόσο πρόθυμα να εγκαταλείψουν για τον συγκεκριμένο αυτό σκοπό, τo ούτως ή άλλως ισχνό μου πορτοφόλι. Το παράθυρο άνοιξε όταν μου δώρισαν μια έκδοση από εκείνα τα ογκώδη μυθιστορήματα άγνωστων και επιτυχημένων αλλοδαπών που δεν υπήρχε καμιά πιθανότητα να γυρίσω ούτε την πρώτη σελίδα.

Έτσι κατέβηκα μέχρι τον «Αριστοτέλη» στην Πανεπιστημίου και μία η άλλη ο πρώτος τόμος του πονήματος  των Α.Π – Κ.Μ. (1942 – 1974) βρέθηκε  σπίτι,  αποτελώντας το τελευταίο χρονικά ανάγνωσμα της ημέρας.

Εννοείται ότι όταν ξεκινάς ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα, πολιτικού τινός που έχεις ζήσει, κάθε άλλο παρά tabula rasa είσαι. Ο αυτοβιογραφούμενος έχει κάπου καταχωρηθεί στο όποιο αξιακό σου σύστημα και δεν είναι εύκολο να μετακινηθεί από εκεί. Θεαματικά τουλάχιστον.

Μπορεί, βέβαια, μέσα από τις πληροφορίες που σου παρέχει να δικαιολογήσεις πράγματα, να αμβλυνθούν γεγονότα, αλλά να κάνεις ήρωα έναν εφιάλτη, ή να περιθωριοποιήσεις έναν επίτιμο δεν γίνεται.

Λογικά λοιπόν, υπάρχει η εκτίμηση ότι ο Κ.Μ. και ο Α.Π. δεν μπήκαν στον κόπο για να μας αλλάξουν ότι πιστεύουμε για το παρελθόν. Στόχος τους ήταν, κυρίως, ο αναγνώστης του μέλλοντος και η καθαρή θέση του επίτιμου. Ανθρώπινο, κατανοητό.

Με υπότιτλο «η απίστευτη ιστορία της Σβετλάνα Αλελούγιεβα», η Καναδέζα καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Τορόντο, R.S., μας μεταφέρει τη ζωή της θυγατέρας του και «Πατερούλη» αποκαλούμενου.

Από τις πρώτες σελίδες γίνεται σαφές ότι η συγγραφέας έχει κοπιάσει. Έχει ερευνήσει, έχει μιλήσει με πολλούς. Στο σύνολό της η δουλειά είναι επιστημονικού επιπέδου. Καλογραμμένο και καλομεταφρασμένο (Πέτρος Γεωργίου), φέρνει στο προσκήνιο τον ιδιωτικό βίο της Σ.Α. αλλά ταυτόχρονα φωτίζει γεγονότα μιας ολόκληρης εποχής.

Η ιστορία ξεκινά από το απόγευμα της 6ης Μαρτίου του 1967, όταν η Σβετλάνα έκανε την αδιανόητη κίνηση να περάσει το κατώφλι της Αμερικάνικης πρεσβείας στο Νέο Δελχί, αυτομολώντας στη Δύση. Ήταν 41 χρονών, άφηνε πίσω μια ολόκληρη ζωή, μαζί με τα δυο παιδιά της.

Δεν ήταν ένας οποιοσδήποτε Σοβιετικός πολίτης ή έστω κάποιος σημαντικός όπως ο σκακιστής Viktor Korchnoi ή ο χορευτής Mikhail Baryshnikov. Ήταν η κόρη του Στάλιν.

Η ζωή της είχε ξεκινήσει με δράμα. Η μητέρα της Ναντέζντα είχε αυτοκτονήσει στα 31 της μετά από δημόσια αντιπαράθεση με τον πατέρα για τα αποτελέσματα της κολεκτιβοποίησης. Το καθεστώς είχε κατασκευάσει την πληροφορία ότι πέθανε από επιπλοκές εγχείρησης σκωληκοειδίτιδας. Η Σβετλάνα ήταν τότε οκτώ ετών θα μάθαινε πολλά χρόνια αργότερα την αλήθεια.

Ο ετεροθαλής αδελφός της, από τον πρώτο γάμο του Στάλιν, αιχμαλωτίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου και πέθανε κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του σε Γερμανικό στρατόπεδο, ακολουθώντας την μοίρα μυριάδων συμπατριωτών του.

Όταν μάλιστα, οι Σοβιετικοί εγκλώβισαν τη 6η Στρατιά της Βέρμαχτ στο Στάλιγκραντ, αιχμαλωτίζοντας και τον στρατάρχη von Paulus, πρότειναν  στον Σοβιετικό ηγέτη την ανταλλαγή του Paulus με το γιό του. Ο Στάλιν απάντησε: «Δεν θα ανταλλάξω έναν στρατάρχη με έναν υπολοχαγό». Αυτά ήταν τα πρώτης της χρόνια καθώς  στα 17 συνάπτει τον πρώτο γάμο, στα 19 γεννά το πρώτο της παιδί, και στα 21 παίρνει το πρώτο διαζύγιο.

Στα μάτια ενός σημερινού νέου, η ζωή του Μ.Ρ. θα μοιάζει σαν ένα απέραντο λιβάδι ουτοπίας. Ως ένας λυρικός, πολιτικός δονκιχωτισμός. Όλα τούτα εκ του αποτελέσματος βέβαια. Το οποίο εν προκειμένω, δεν ήταν το ποθητό για τον Μ.Ρ. και τους συνοδοιπόρους του.

Όχι ότι όλη η ζωή του προχώρησε σε μονοπάτια αποτυχιών, αλλά ο τελικός στόχος δεν επετεύχθη. Όλα όσα του πιστώθηκαν όμως, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία, ότι αποτελούν σπάνιες, μοναδικές σχεδόν, εμπειρίες.

Από την Αλεξάνδρεια που γεννήθηκε, στην Αθήνα του μεσοπολέμου όπου το καθεστώς της 4ης Αυγούστου θα τον στρέψει αριστερά και από εκεί στο Παρίσι, η έκρηξη του Πολέμου, οι κακουχίες, η απελευθέρωση και η ξέφρενη πορεία σε κάθε τόπο, όπου θα μπορούσε να πυροδοτήσει την επανάσταση.

Σε μια περίοδο που πολλά από όσα σήμερα είναι αδύνατα, τότε φαίνονταν πιθανά. Σε μια συγκυρία όπου οι αδυναμίες και οι θωπείες του τρόμου, στον υπαρκτό χαλούσαν ήδη την εικόνα της ιδεολογίας.

Βαθιά αντισταλινικός, όχι μόνον ως ιδεολογική θέση αλλά και από αντίστοιχες εμπειρίες, μας δίνει τον τόνο, το βάθος της αντιπαράθεσης εκείνης της εποχής στο ελληνικό πλαίσιο:

«Ο Αδραμιτίδης επέζησε και αγωνίστηκε σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, για να εκτελεστεί άνανδρα και ποταπά ως τροτσικιστής από τους σταλινικούς της ΟΠΛΑ στα Δεκεμβριανά». (σ.38).

«…ήξερα επίσης ότι οι τροτσικστές στην Ελλάδα αλλά και οι αρχειομαρξιστές και άλλοι αρτιστεροί αντιπολιτευόμενοι είχαν περάσει δια πυρός και σιδήρου, ιδίως κατά τα Δεκεμβριανά, από τα φανατισμνένα όργανα της ελληνικής Γκεπεού, όπως είχε καταντήσει πρακτικά η ΟΠΛΑ». (σ.119)

Σε μια γραπτή και μια προφορική πρόσκληση από δυο κυρίες δεν μπορείς να αρνηθείς, έτσι να και η ταπεινότητά μου ανάμεσα στους εκατοντάδες  παρόντες που  γέμισαν το αμφιθέατρο του Πολεμικού μουσείου της Αθήνας.

Το αντικείμενο ήταν η παρουσίαση του βιβλίου του Τριαντάφυλλου Παπαζώη με τίτλο: «Ο Μέγας Αλέξανδρος με την οικογένειά του είναι θαμμένοι στους βασιλικούς τάφους ΙΙ και ΙΙΙ της Βεργίνας» και η είδηση είναι, πως υπήρξε μια όχι ιδιαίτερα ήρεμη διαδικασία με αρκετές εντάσεις και αντίστοιχες διαφωνίες.  Τόσο σε καθαρά επιστημονικό επίπεδο, όσο και σε εθνικό, ενίοτε ολισθαίνοντας και προς το λαϊκό.

Ως γίνεται αντιληπτό, είναι ένα πελώριο θέμα, που αφενός επιχειρεί να ανατρέψει τα ως τώρα ιστορικά δεδομένα, αφετέρου έρχεται σε μια χρονική στιγμή όπου το Μακεδονικό έχει πάλι αποκτήσει την οξύτητά του.

Κάποια πράματα, από αυτά που συμβαίνουν, είναι δυσνόητα. Άλλα πάνε ακόμα πιο κει. Είναι ακατανόητα. Στα δεύτερα, θα τοποθετήσω το τελευταίο, μέχρι στιγμής, βιβλίο της πρυτάνεως των Πανεπιστημίων της Σορβόννης. Της μοναδικής γυναίκας που έφθασε έως εκεί στα τόσες εκατοντάδες χρόνια της λειτουργίας του.

Σε μια μικρή επίδειξη επιπολαιότητας, αναφέρω κατ’ αρχάς ότι δεν το έχω διαβάσει και σε μια τολμηρή πρόβλεψη καταθέτω ότι δεν προτίθεμαι, κυρίως διότι διάβασα αποσπάσματα, όπως επίσης και κριτικές. Και δεν είμαι άνθρωπος που παραδίδεται στις ορέξεις των κριτικών.

Άνθρωποι όμως, που, αφενός έχουν πληρέστερη καλλιέργεια από τη δική μου, αφετέρου τους έχω εμπιστοσύνη, επιπλέον το διάβασαν και τέλος έχουν άριστη σχέση με την συγγραφέα, εκφράστηκαν δυσμενώς για το περιεχόμενό  του.

Δεν θα ήθελα να παραθέσω το σύνολο των αποσπασμάτων του βιβλίου το οποίο, για να το θέσω διακριτικά, δεν ανταποκρίνονται στο επίπεδο μιας ακαδημαϊκού.

Ερωτήματα  ήθελα να θέσω: Πώς γίνεται;

Υπήρχε στο ράφι από τα Χριστούγεννα του ‘79. Δώρο ήταν. Μπορεί να ισχύει η άποψη ότι, τότε δωρίζονταν περισσότερα βιβλία.

Κάποια στατιστική πιθανόν να το βεβαιώσει. Ή να το αρνηθεί. Έκτοτε γνώρισε τέσσερις μετακομίσεις, χωρίς να έχει αναγνωσθεί στο σύνολό του.

Κάποια στιγμή, φέτος, έγινε κι αυτό. Είναι τεράστιος ο πλούτος και η ποιότητα της πληροφορίας που περιέχει. Προσφέρει όλες τις δυνατότητες να κατανοήσεις τις εποχές και τους πρωταγωνιστές της, Τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές.

Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε μια γυναίκα κυριολεκτικά εκτός εποχής, αφού οι δραστηριότητές της, η ίδια η ζωή της, ακόμα και το τέλος της, ως φυσική παρουσία, ήταν αντισυμβατικές.

Στις 400τόσες σελίδες τούτου του πονήματος, ξεδιπλώνονται στον αναγνώστη με χάρη, με αμεσότητα, με ακρίβεια, τα γεγονότα, τα δράματα, οι λεπτομέρειες και τα πρόσωπα που άφησαν ένα σοβαρό αντίκτυπο σε τούτο τον τόπο.

Ο πρωταγωνιστής όμως, όπως μαρτυρά ο τίτλος, είναι ένας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Κρητικός πολιτικός που από τις Μουρνιές Χανίων έφτασε να ορίζει την τύχη του τόπου με απίθανες επιτυχίες τόσο σε διπλωματικό επίπεδο μα και με την διορατικότητα του να εμπλακεί σε πολεμικές αναμετρήσεις.

Μαζί με έναν εξαίρετο πρόλογο του Π.Α. Ζάννα, εγγονού της Π.Δ., οποίος είχε και την επιμέλεια της έκδοσης και ένα χρησιμότατο χρονολόγιο, αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο στην απόπειρα ανίχνευσης του παρελθόντος. Ταυτόχρονα είναι μια γοητευτική, συχνά συγκινητική αφήγηση, μα και μια ηθογραφία της εποχής.

Αποκαλυπτικό π.χ. περί της ηθών, αυτό που αναγράφεται στην όγδοη σελίδα.