Αν το περιεχόμενο της έκδοσης παρουσιαζόταν ως καλογραμμένο σενάριο και όμορφα σκηνοθετημένη ταινία, ίσως να μην γινόταν ευμενώς αποδεκτή καθότι η θεματολογία της θα χαρακτηριζόταν ως υπερβολικά παραμυθένια. Και όμως οτιδήποτε εξιστορείται στις 253 σελίδες του βιβλίου είναι μια ακριβής περιγραφή αληθινών γεγονότων που ούτε ο πιο ευφάνταστος σεναριογράφος θα μπορούσε να υφάνει. Είναι η ιστορία μεγαλόπρεπων αγαλμάτων που φιλοτεχνήθηκαν στην ιλιγγιώδη άνοδο του χιτλερικού καθεστώτος.

Την εποχή που ο ναζισμός έμοιαζε ανίκητος, τότε που ο φανατισμός και η μισαλλόδοξη μεγαλοπρέπεια, έβαλαν την υφήλιο στην μεγαλύτερη περιπέτεια του εικοστού αιώνα, διακεκριμένοι καλλιτέχνες, πιστοί ή υποτεταγμένοι στις ιδεολογίες περί της ανωτερότητας της Αρίας φυλής φιλοτέχνησαν έργα που παρέπεμπαν στην ισχυροποίηση της και ταυτόχρονα ικανοποιούσαν τον μεγαλοϊδεατισμό καλλιτεχνικό και όχι μόνο του Χίτλερ.

Ο λόγος για τους γλύπτες Josef Thorak, Arno Breker, που εκτέλεσαν τις επιθυμίες του καθεστώτος. Δεν είναι τυχαίο που στο τέλος του Ιουνίου του 1940, όταν ο Χίτλερ επισκέφτηκε το Παρίσι το οποίο οι γερμανικές δυνάμεις είχαν καταλάβει ποζάρισε μπροστά στο πύργο του Άιφελ, ανάμεσα στον αγαπημένο του αρχιτέκτονα Albert Speer και τον Breker. Ο δε Thorak γνωστός για τα μεγαλοπρεπή μνημεία του, είχε από νωρίς την εύνοια του καθεστώτος συγκεντρώνοντας κολακευτικά σχόλια από τα κορυφαία στελέχη του ναζισμού όπως ο συνονόματός του, J. Goebbels.

Με υπότιτλο: Τα λάθη της Ιατρικής και πως επηρεάζουν, ο MD Marty Makary επιχειρεί τολμηρές, βαθιές αλλά ταυτόχρονα πολύ προσεκτικές και κυρίως τεκμηριωμένες τομές στις απόψεις, στις αντιλήψεις και κυρίως στις πρακτικές της σύγχρονης Ιατρικής.

Με μια ντουζίνα ενότητες, καλογραμμένες, κατανοητές και σε όσους δεν έχουν εντρυφήσει στους ατελείωτους δαιδάλους της Ιατρικής, αποκαλύπτει δομικά λάθη που έχουν συμβεί οδηγώντας σε καταφανώς λανθασμένες ενέργειες σε βάθος γενεών του ιατρικού προσωπικού, επιβαρύνοντας με δισεκατομμύρια τους φορολογούμενους, δημιουργώντας ταυτόχρονα στρατιές ασθενών.

Πέρα από αυτά τα δυσάρεστα αποκαλύπτει το άκαμπτο σύστημα, τον ασήκωτο μηχανισμό που τόσο πολύ βολεύεται με το αρνείται και να περιφρονεί οτιδήποτε έρχεται με φρέσκες, πρωτοπόρες τεκμηριωμένες ιδέες.

Είναι απίθανο το τι αποκαλύπτει και αδύνατο να μην εκνευριστεί ο αναγνώστης με αυτά που γεμίζουν τις 240 σελίδες του πονήματος. Γίνονται δε έτι περαιτέρω απειλητικά διότι ο συγγραφέας είναι καθηγητής στην Ιατρική σχολή του Τζονς Χόπκινς και μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής των Η.Π.Α. Χειρουργός στην ειδικότητα έχει συγγράψει δυο βιβλία, έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 300 επιστημονικά άρθρα. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες έρευνες, έχει παλέψει ώστε οι ευάλωτοι πληθυσμοί να αποκτήσουν αξιόπιστη και προσιτή περίθαλψη, ενώ του έχουν απονεμηθεί πολυάριθμα βραβεία διδασκαλίας.

Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να ολοκληρωθεί η ανάγνωση τούτου του πονήματος.  Υπάρχουν κάποιοι λόγοι για αυτό. Κατ’ αρχάς είναι ογκώδες, ακολούθως δεν διαβάζεται απλώς. Μελετάται και αυτό διότι αφενός πρέπει ο αναγνώστης να είναι αφοσιωμένος, αφετέρου οι παραπομπές που δομούν το σύνολο είναι περισσότερες από τις 428 σελίδες του. Τέλος υφίσταται κάτι σημαντικότερο. Σε θλίβει, σε στεναχωρεί, σε εξοργίζει. Όλα τούτα, υπάρχουν στιγμές, που το κάνουν δυσβάστακτο, δεν το αντέχεις και το βάζεις στο πλάι, με τον ίδιο τρόπο που σταματάς μια επίπονη εργασία για να πάρεις ανάσες. Και να συνεχίσεις αργότερα.

Οφείλουμε να αποδώσουμε τα εύσημα στον συγγραφέα διότι είναι σαφές εκ πρώτης στιγμής η, ας μου επιτραπεί η λέξη, λύσσα με την οποία έχει διεξάγει την έρευνα. Με αλλεπάλληλες ριπές παραθέτει ημερομηνίες, ονοματεπώνυμα, βαθμούς ενστόλων, πρακτικά, όλα αλιευμένα από επίσημα κρατικά έντυπα, βιβλιογραφία αλλά και αφηγήσεις ανθρώπων που τα έζησαν. Μετά από τόσο όγκο και κόπο δουλειάς θα ήταν αλλόκοτο αν το αποτέλεσμα δεν ήταν άρτιο, χρήσιμο και τελικά αναγκαίο για να καταλάβουν οι επόμενες γενεές τι και γιατί έχει συμβεί. Να αρθούν, επιτέλους, κάποιες επικίνδυνες παραχαράξεις και να παραδοθούν με θάρρος τα συμβάντα ακέραια, αφτιασίδωτα και κυρίως απαλλαγμένα από σκοπιμότητες και διαστρεβλώσεις.

Η Κατοχή είναι ένα περίπλοκο, απόλυτα καθοριστικό τμήμα της Ιστορίας του εικοστού αιώνα, για τις εξελίξεις που ακολούθησαν. Σημασία έχει επίσης πως φτάσαμε σε αυτή, με τον τόπο κουρασμένο από την απορρόφηση του 1,5 εκατομμυρίων προσφύγων, το αγιάτρευτο τραύμα από το ξερίζωμα της Ιωνίας, ασφαλώς την επάνοδο της βασιλείας και το βαρύ αποτύπωμα της τετάρτης Αυγούστου. Η Κατοχή βύθισε ακόμα πιο βαθειά στην οδύνη τον τόπο και την συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού, ενώ ότι συνέβη σε αυτά τα 1300 μερόνυχτα οδήγησαν την κοινωνία στο ζόφο του Εμφυλίου.

Ας ξεκινήσουμε με την τοποθέτηση του συγγραφέα: «Οι πραγματικοί τόποι των δικών μου παιδοπόλεων (Καστρί Κηφισιάς, Ιωσηφόγλειο Νέας Σμύρνης, Καλή Παναγιά Βεροίας, Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης) δεν θα ήταν εύκολο αλλά ούτε και απαραίτητο να αναπαρασταθούν με πιστότητα».

Βρισκόμαστε μπροστά στην αφήγηση ενός παιδιού που οι συνθήκες το έφεραν σε ζοφερούς καιρούς από τα επτά του χρόνια μέχρι τα δεκατρία να ζήσει στις παιδουπόλεις και στα ιδρύματα της Φρειδερίκης.

Χιλιάδες παιδιά την δεκαετία του 50 μεγάλωσαν με αυτές τις προοπτικές, είτε διότι ήταν ορφανά, είτε διότι οι γονείς τους είχαν διαφύγει με τις ηττημένες δυνάμεις του Δ.Σ.Ε., είτε διότι τα οδήγησε εκεί η απόλυτη ένδεια.

Ο Γ.Α. ξετυλίγει τις αναμνήσεις του αναμιγνύοντας τις με στοιχεία μυθοπλασίας δημιουργώντας ένα σπαραξικάρδιο σύνολο που ποτέ δεν μετατρέπεται σε μελό. Αντίθετα, με ένα λεπτό και αριστοτεχνικά επιτηδευμένο παιδικό βλέμμα που μοιραία διακατέχεται από την ανάλογη αφέλεια, αποκαλύπτει το κλίμα, το περιβάλλον, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μεγάλωσαν, έμαθαν και αντιμετώπισαν τη ζωή.

Αν το φυσιολογικό είναι η ανατροφή του παιδιού με τη στοργή, το ενδιαφέρον, αλλά και την αυστηρότητα, όπου απαιτείται, της οικογένειας, οποιαδήποτε άλλη συνθήκη που ξεφεύγει από τον οικογενειακό κύκλο δεν μπορεί παρά να είναι επώδυνη για την παιδική ψυχή. Αν δε, μέχρι κάποιο χρονικό σημείο έχει γνωρίσει τη θαλπωρή της οικογένειας και ακολούθως αναγκάζεται να περάσει τις θύρες περίκλειστου ιδρύματος το χτύπημα είναι σαρωτικό και πιθανόν αξεπέραστο.

Η μελέτη των συνθηκών που οδήγησαν στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνουν αντιληπτά τα γεγονότα. Φυσικά συνδέονται με ότι προηγήθηκε, έχουν τις ρίζες τους στον βαθύ και βίαιο Εθνικό Διχασμό που με τη σειρά του θα έσβηνε με τον πόλεμο για να παραδώσει με την απελευθέρωση, σε ένα ακόμα πιο αιματηρό και διχαστικό Εμφύλιο σπαραγμό.

Ο πολυγραφότατος Μανόλης Κούμας μας προσφέρει μια αναλυτικότατη, κατανοητή αφήγηση όλων εκείνων των συμβάντων που έκαναν  εύκολη την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού σε ένα χρονικό πλαίσιο όπου σημαντικό τμήμα της Ευρώπης γλιστρούσε στο φασισμό. Ιταλία, Γερμανία ήταν ήδη δέσμιες, μέχρι το τέλος της δεκαετίας η Ισπανία θα βίωνε την ίδια τύχη μετά από έναν αποτρόπαιο Εμφύλιο, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 η Πορτογαλία και για τα επόμενα σχεδόν 50 χρόνια ήταν περίκλειστη στο συντηρητικό, απολυταρχικό, εθνικιστικό, ανελεύθερο Estado Novo (Νέο Κράτος).

Αν σε όλα τα παραπάνω προστεθεί και το γεγονός ότι η μεγαλύτερη πολεμική εμπλοκή που έπληξε τον πλανήτη ήταν προς των θυρών, γίνεται αντιληπτή η πολυπλοκότητα και η ευθραυστότητα της διεθνούς σκηνής. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και η ελληνική πολιτική σκηνή που μετά το κίνημα του Κονδύλη τον Οκτώβριο του '35, το νόθο Δημοψήφισμα του Νοεμβρίου και την παλινόρθωση της Μοναρχίας, το μέλλον γινόταν περισσότερο αβέβαιο.

Οι διηγήσεις, οι προσωπικές μαρτυρίες συγκεκριμένων χρονικών περιόδων από αντίστοιχες εμπειρίες όσων τις βίωσαν έχουν συχνά ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κατ’ αρχήν διότι μας γνωρίζουν ή μας θυμίζουν συνθήκες περασμένες, σχετικά ακατανόητες για τους νεότερους. Ακολούθως διότι μας μεταφέρουν στοιχεία από άλλες εποχές που θέλουμε να πιστεύουμε ότι διατηρούσαν περισσότερα στοιχεία ηρωισμού και ρομαντισμού.

Σε αυτό το πλαίσιο κινούνται δυο παρόμοιες εκδόσεις, που μας μεταφέρουν στα πρώτα χρόνια της ζωής δυο ελληνόπουλων που γεννήθηκαν στον μεσοπόλεμο. Στο «Τώρα θα δεις», ο γεννημένος το 1939 Δημήτρης Γκιώνης, περιγράφει αρκετά περιστατικά από τα πρώτα 12 χρόνια της ζωής του που τα πέρασε σε κεφαλοχώρι της Πελοποννήσου. Ο Πόλεμος, η Κατοχή που προηγήθηκαν, έδωσαν τη θέση τους στον Εμφύλιο και τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια που ακολούθησαν αποτελούν το χρονικό πλαίσιο των αφηγήσεων του. Τα δημοσιοποιεί με ωριμότητα, κατασταλαγμένα πια, σχεδόν μισό αιώνα αργότερα.

Δίνει όμως και τον δικό του ορισμό για τη σχέση θάλασσας και ανθρώπου: «Η έξοδος προς την θάλασσα ήταν απαραίτητη διότι αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης. Γιατί οι άνθρωποι ζουν για να ανακαλύπτουν. Γιατί σε έναν πλήρως εξερευνημένο, κατακτημένο και αποσαφηνισμένο κόσμο, η ζωή του χάνει μέρος του νοήματος και του σκοπού της».

Αν ο αναγνώστης έχει τη συνήθεια να υπογραμμίζει τις παραγράφους που, κατά την κρίση του έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον ή ο συγγραφέας έχει διατυπώσει κάτι με ιδιαίτερα εύστροφο τρόπο, μέχρι κάποιο σημείο της ανάγνωσης λίγες παράγραφοι θα μείνουν χωρίς υπογράμμιση. Αλλά από εκείνο το σημείο και μετά θα πάψει να μαρκάρει λόγω …κόπωσης.

Και αυτό διότι ο Ρ.S. καταπιάνεται με πολλά πράγματα, έχει το χάρισμα να παρέχει πλήθος πληροφοριών, να κρατά το συναίσθημα του αναγνώστη σε μόνιμα υψηλές τιμές και να περνά με άνεση από ενότητα σε ενότητα που φαινομενικά δεν έχουν σχέση, αλλά να τις παντρεύει με χάρη και άνεση.

Πληθωρικός, ενημερωμένος, ερευνητής και έμπειρος πια, θα ήταν περίεργο να ασχοληθεί με ένα θέμα και το αποτέλεσμα να μην άρτιο, πλούσιο και καλογραμμένο. Έτσι συνέβη και με το βιβλίο «Η μαφία των βομβαρδιστικών».

O λόγος για τον Malcolm Gladwell που επιμελείται αυτής της μικρής, σε έκταση, έκδοσης, αλλά τόσο πυκνής καταγραφής όσο και πλήρης στοιχείων, λεπτομερειών που έρχονται να προσφέρουν νέες διαστάσεις σε γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του Β΄Π.Π.

Όπως, καταστροφές που θα άλλαζαν ροή του πολέμου, αλλά δεν συνέβησαν από ένα παιχνίδι της τύχης, ή την μη επίτευξη ενός στόχου που θα είχε σοβαρές συνέπειες στο αντίπαλο και ενώ η κατάρρευση ήταν πλέον αναπόφευκτη, εγκαταλείφθηκε η προσπάθεια.

Για την πρώτη περίπτωση ας αναφερθεί η τυχαία αναβολή της επιδρομής 119 βομβαρδιστικών Β-29 με 1039 εξειδικευμένους, εκπαιδευμένους αεροπόρους, με πλήρες φορτίο καυσίμων, με ζεστούς κινητήρες καθόλα έτοιμα να απογειωθούν από τις Μαριάνες νήσους για να πλήξουν την μητροπολιτική Ιαπωνία.

Λίγες στιγμές αργότερα ξέσπασε σφοδρή καταιγίδα που κράτησε έξι ολόκληρες μέρες. Αν τα Β-29 είχαν απογειωθεί δεν θα μπορούσε κανένα να επιστρέψει. Όλη η μοίρα και τα πληρώματα θα είχαν χαθεί κάπου στο Ειρηνικό ωκεανό.

Στην δεύτερη περίπτωση οι συμμαχικές επιδρομές επικεντρώθηκαν στην

Καθώς στη χρονιά που έφυγε συμπληρώθηκε μισός αιώνας από το ορόσημο της Μεταπολίτευσης, την ιστορική εκείνη μεταβολή και το πέρασμα του τόπου από την στρατιωτική δικτατορία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, ήταν αναμενόμενο ότι θα υπήρχαν αφιερώματα στον Τύπο, εκδόσεις, ενδεχομένως νέα στοιχεία και γενικά ένας καλοδεχούμενος δημόσιος διάλογος, ως αποτίμηση της περιόδου.

Μια από αυτές τις απόπειρες, ήταν η έκδοση του καθηγητή Αντώνη Κλάψη που μέσα από τις 273 σελίδες της, μας μεταφέρει μια εμπεριστατωμένη μελέτη για το τι, το πώς και το πότε συνέβη εκείνες τις κρίσιμες ημέρες του θέρους του 1974, μέχρι το τέλος του έτους και την επαναφορά του τόπου στη λογική και στην ελπίδα.

Αποτελεί σημαντικό βοήθημα κατανόησης για όσους δεν τα έζησαν καθώς με εκατοντάδες παραπομπές σε επίσημα έγγραφα ενισχύει τις θέσεις και τα συμπεράσματά του. Ταυτόχρονα όμως γίνεται και ένα χρήσιμο εργαλείο για αυτούς που τα έζησαν και τα θυμούνται καθώς τους βοηθά να απομακρυνθούν, κάπως, από την όποια συναισθηματική φόρτιση των ημερών εκείνων και να επανεκτιμήσουν τα γεγονότα με ακέραια αντικειμενικότητα.

Όσο και αν με πολύ πρόχειρο και συχνά ποταπό τρόπο λοιδορείται σήμερα η Μεταπολίτευση, ήταν γεγονός που στιγμάτισε την νεότερη ιστορία του τόπου, κινήθηκε επί μακρόν επί ξηρού ακμής και ήταν μια μετάβαση καθόλου βέβαιη ή εύκολη.

Οι μηχανισμοί του κράτους μετά από επτά και πλέον χρόνια που είχαν διαβρωθεί από το καθεστώς έπρεπε να αλλάξουν άρδην, τόσο σε νοοτροπία, όσο και σε πρόσωπα που όριζαν τις τύχες των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών, τραπεζών που έλεγχε το κράτος, μα και νομαρχών, κοινοταρχών και δημάρχων που είχαν οριστεί από τη χούντα.