Κατέφθασε ως αντίδωρο. Με τη λόγια ερμηνεία της λέξης. Ως, ανταπόδοση άλλου δώρου, δηλαδή. Βιβλίου και εκείνου, του πρώτου δώρου, που ενθουσίασε τον παραλήπτη τόσο, όσο να προβεί κι εκείνος στην κίνηση και να (μου) χαρίσει κάτι σπάνιο, καθώς είχε κυκλοφορήσει πριν 25 χρόνια σε χίλια μόνο αντίτυπα.

Είναι η δουλειά του Χρύσανθου Βοσταντζόγλου, πανελληνίως γνωστότερου ως Μπόστ,  από το μακρινό τέλος της δεκαετίας του ΄50, τότε που διαφήμισε δυο προϊόντα. Ετερόκλητα αλλά με κοινό στοιχείο τον εισαγωγέα τους που ήταν οι επιχειρήσεις  της οικογενείας Σαρακάκη.

Στο επιχειρηματικό προσκήνιο από τον μεσοπόλεμο, έχοντας ήδη μια πλειάδα αντιπροσωπειών όπως Renault, Dunlop, Volvo, DuPont η εισαγωγική εταιρεία ζήτησε την έμπνευσή του προκειμένου να προβάλει το μοντέλο  Dauphine της κρατικής πλέον γαλλικής αυτοκινητοβιομηχανίας  Renault, αλλά και τα χρώματα FLOW KOTE του αμερικάνικου χημικού εργοστασίου DuPont.

Εκείνη η εταιρική απόφαση για τον τρόπο της συγκεκριμένης προβολής, πρέπει να χαρακτηριστεί ως ακραία προοδευτική, ειδικά από μια μεγάλη και ανερχόμενη επιχείρηση. Είναι όντως περίεργο πως εκείνη την τόσο συντηρητική εποχή, κάτω από το ζοφερό μετεμφυλιακό κλίμα καλείται ο Μέντης, γνωστών αριστερών πεποιθήσεων, να δημιουργήσει τις καμπάνιες.

Στην τελευταία σελίδα του λευκώματος δίνονται οι εξηγήσεις. Ο Κώστας Παπαγιαννακόπουλος, συνιδρυτής και μέτοχος της διαφημιστικής εταιρείας «Αρμός», κάτοχος ενός εκ των πρώτων, αν όχι του πρώτου, Dauphine στην Ελλάδα έχοντας προσωπική γνωριμία με τον εμπορικό διευθυντή της εταιρείας Σαρακάκη, το γιο του ιδρυτή Γιάννη, Φραγκίσκο, Τζέκο για τους οικείους του, του περνά την ιδέα. Και ο Τζέκος παίρνει, την δίχως άλλο, τολμηρή απόφαση και την πραγματοποιεί.

Είναι αναπάντεχο το τι είδους διαφορετικών εντυπώσεων συλλέγεις στην πορεία του χρόνου για ένα δημόσιο πρόσωπο. Για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο εν προκειμένω. Εν αρχή η πρώτη της, κάπως ενήλικης ζωής, το βήμα από τη Χούντα στην Μεταπολίτευση εκείνο το απόγευμα της 23ης προς 24ης Ιουλίου. Η εντύπωση ότι ο Π.Κ. ήταν ο αδικημένος της υπόθεσης, καθώς αντί να δοθεί σε αυτόν η, ας την χαρακτηρίσουμε, δικαιωματική λόγω παρελθόντος εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, προτιμήθηκε η λύση Καραμανλή. Εκ των υστέρων κρίνεται ορθότερη, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.

Ας πάμε και στις τελευταίες, όπου τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του, επιστήμονες ερευνητές  με κύρος όπως ο Θάνος Βερέμης ή η Λένα Διβάνη στέκονται δίπλα του με σεβασμό και λεπτότητα. Στο μεσοδιάστημα ο Ρένος Αποστολίδης το έχει χαρακτηρίσει ως «Παναγιωτάκη φιόγκο της φιγούρας», οι πληροφορίες ότι φέρεται ειπών στον Van Fleet «στρατηγέ μου ιδού το στράτευμα σας» και ασφαλώς ο χαρακτηρισμός της Μακρονήσου ως «νέος Παρθενών».

Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν είναι απολύτως αταίριαστα. Ο Π.Κ. ήταν ένα τέρας μόρφωσης. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι στα 21 του είχε ήδη αναγορευτεί Διδάκτωρ του Δικαίου από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και στα 24 του διορίζεται Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, ακολουθώντας έκτοτε μια πολύ ξεχωριστή καριέρα τόσο ως Πανεπιστημιακός όσο και ως πολιτικός.

Είναι που κατανάλωσε βιβλιοθήκες ολόκληρες, ενώ το συγγραφικό του έργο είναι αντίστοιχο. Είναι που μιλούσε με άνεση μητρικής γλώσσας Γερμανικά, Γαλλικά, Αγγλικά. Είναι που είχε μια εξαιρετικά, μια σπάνια σφαιρική γνώση και έναν αντίστοιχο πολιτισμό. Για όλους αυτούς τους λόγους, πιθανότατα, δεν είχε την προβολή που πιστώθηκαν άλλοι Έλληνες σχεδόν σύγχρονοί του πολιτικοί που αναγνωρίζονται και δικαίως πιο σημαντικοί. Στην πρακτική της πολιτικής, πιο σημαντικοί, με ότι αυτό σημαίνει.

Τέτοιες μέρες πριν από έναν σχεδόν αιώνα, ο ελληνισμός κατέβαλε ένα αφόρητα βαρύ πλήγμα ως αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών. Χιλιάδες χρόνια παρουσίας στην ακτή της Ιωνίας τερματίζονταν με τον πλέον βίαιο, αλλά και αμετάκλητο τρόπο.

Η ιστορία έχει σκύψει με τη δέουσα προσοχή, πάνω σε από ένα τόσο σημαντικό, καθοριστικό γεγονός, που σημάδεψε την τύχη εκατομμυρίων ανθρώπων. Το ίδιο και η λογοτεχνία. Και συχνά ο δικός της λόγος να είναι πιο άμεσος. Ενίοτε και πιο διδακτικός.

Δεν ήμουν θιασώτης της Τέχνης που πάντρευε το αληθινό με το φανταστικό. Καλό παράδειγμα για αυτή τη θεωρία είναι το Inglourious Basterds που ακόμα και με την επιτηδευμένη ανορθογραφία του, επισημαίνει ίσως και την ιστορική παραχάραξη. Δυνατή ταινία, εμπορικά υπερεπιτυχημένη, καλλιτεχνικά συνέλεξε οκτώ υποψηφιότητες για Όσκαρ και ένα χρυσό αγαλματίδιο που κατέληξε, δίκαια, στον Christoph Waltz.

Ήταν, όμως, κάτι που θεωρούσα και κάπως επικίνδυνο, ιδιαίτερα για τις νεότερες γενιές και για όσους δεν είχαν εντρυφήσει αρκετά στα ιστορικά γεγονότα. Με τη λογική ότι θα έμεναν με την εντύπωση πως όσα είδαν αντανακλούσαν την πραγματικότητα και όχι το σενάριο που ταλαιπώρησε τον Tarantino για μια δεκαετία.

Έτσι λοιπόν με μια προδιάθεση απόρριψης άνοιξα το «λίγες και μία νύχτες». Πολύ λίγες σελίδες χρειάστηκαν προκειμένου να ανατραπεί η προδιάθεση. Γρήγορα πήρε τη θέση της ένα ολοένα διογκούμενο ενδιαφέρον, τόσο για την εξέλιξη της υπόθεσης, όσο και για το ιδιαίτερο, το ζωντανό, το γλαφυρό, ύφος αφήγησης.

Σε ότι αφορά μάλιστα την ιστορία ο συγγραφέας όχι μόνον δεν την παραχαράσσει, αλλά αποτελεί το βασικό δομικό υλικό της πλοκής του, όπου πάνω της δομεί το πολυδιάστατο του σενάριο. Παρακολουθεί τον ήρωά του για μια εβδομηκονταετία, που ξεκινά από το 1909 και ολοκληρώνεται το 1979.

Τη χρησιμοποιεί, την προφυλάσσει, την αναδεικνύει και ταυτόχρονα τη διδάσκει. Την Ιστορία. Το μεγαλύτερο μέρος της υπόθεσης ξετυλίγεται στη Θεσσαλονίκη, όπου μέσα στη χρονική ροή, ο αναγνώστης γίνεται μέτοχος των αλλαγών και των ανατροπών.

Κανονικά και επίσημα το έφερε ο Q. Τυλιγμένο ως  δώρο και μάλιστα με ένα χαρτί που όταν ξεκολλούσες το σελοτέιπ δεν σχιζόταν, πράγμα που μου αρέσει πολύ, γιατί μετά φυλάς το αμπαλάζ για όπου δει.

Είχε πάνω του κορδέλα που διέτρεχε και τα αυτιά και πάνω της έγραφε: «Τον Φάντε ή δεν το ξέρεις ή δεν μπορείς να το ξεχάσεις- The new York Times». Έτσι ακριβώς συνέβη. Τον αγνοούσα, αλλά την επόμενη μέρα με κράτησε έως τις 2 την νύχτα για να φτάσω στην 171η και τελευταία σελίδα και είναι πολύ απίθανο να τον ξεχάσω.

Αυτή η καλομεταφρασμένη πατρική νουβέλα, όπως ορίζεται στο εξώφυλλο, γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και αποτελεί μια τομογραφία της Αμερικής του τότε. Τότε που η πληγή του πολέμου στην Ινδοκίνα είναι μεγάλη και χαίνουσα, που ταυτόχρονα όμως υπάρχει ένα καλπάζον ελευθεριάζον κίνημα, ειδικά μέσα στην νεολαία, τότε που φυλετικός διαχωρισμός είναι ισχυρός και αμετακίνητος, ενώ οι Η.Π.Α. τρέχουν, παρά τα προβλήματα, πάνω στην κόψη των ονείρων και της ιδέας της γης των ευκαιριών.

Από τις πρώτες αράδες γίνεται διακριτό το εύθυμο κλίμα. Ο ήρωας αυτοσαρκάζεται και ο συγγραφέας δημιουργεί συνθήκες χιουμοριστικές, ευχάριστες. Συχνά πέρα από χαμόγελα, αναγκάζει τον αναγνώστη να γελάσει , αλλά η ένταση και τα προβλήματα δεν απουσιάζουν ποτέ. Το στόρυ έχει να κάνει με μια εξαμελή οικογένεια. Οι γονείς στην μεσηλικία, τα τρία αγόρια και το ένα κορίτσι πάνω και λίγο μετά τα είκοσι με τις σπουδές κλπ.

Επιφανειακά είναι όμορφα. Κατοικούν στην πιο πλούσια, πιο προοδευτική, πολιτεία, την Καλιφόρνια  και μάλιστα σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της, πάνω στην παραλία στο Point Dune. Yπάρχει, ανάμεσα σε άλλα στο γκαράζ, μια Porsche, ένα τρακτεράκι, κουρευτική του γκαζόν, μια σειρά μπαστούνια του γκολφ. Το σπίτι σε σχήμα Υ, με όμορφη θέα προς τον ωκεανό. Μια ευχάριστη άνεση είναι παρούσα.

Με υπότιτλο: Η μεγάλη ευθύνη  των Συμμάχων, ο ακαδημαϊκός Αγγ. Αγγελόπουλος δίνει μια μακροσκελή συνέντευξη στον Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλο με αντικείμενο εκείνο το ζοφερό χρονικό διάστημα και ξετυλίγει σκέψεις και συμπεράσματά του.

Γεννημένος το 1904 ο Α.Α. σπούδασε στο οικονομικό Πανεπιστήμιο των Αθηνών όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ για να ακολουθήσουν μεταπτυχιακά στην Λειψία και το Παρίσι. Στα 35 του χρόνια ήταν τακτικός καθηγητής στην Νομική σχολή της Αθήνας. Το ’46 έχασε τη θέση του για πολιτικούς λόγους και από το ’49 έως το ’59 δίδαξε σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Το ’59 επιστρέφει στην Ελλάδα, το ’61 εκλέγεται τακτικός καθηγητής Οικονομικής Πολιτικής στο Πάντειο. Αφού είχε εκλεγεί πρύτανης, παραιτείται το ’67 διαμαρτυρόμενος για την επιβολή του πραξικοπήματος. Με την μεταπολίτευση αναγορεύτηκε σε ομότιμο καθηγητή και το ’76 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Συνεπώς, πέρα από τις πολιτικές του τοποθετήσεις και δράσεις, ως π.χ. εκπρόσωπος της Π.Ε.Ε.Α. στο συνέδριο του Λιβάνου και την υπουργοποίησή του στην πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου, είχε μια κορυφαία παιδεία για οικονομικά θέματα, η οποία του έδωσε τα εφόδια για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της προεδρίας της Εθνικής Τράπεζας Βιομηχανικής Ανάπτυξης και του αναπληρωτή διοικητή της Διεθνούς Τράπεζας.

Δεν μπορεί λοιπόν, παρά οι απόψεις του για τον οικονομικό αντίκτυπο της Κατοχής να γίνουν απολύτως σεβαστές.   Αφού λοιπόν εξηγεί την δια του πληθωρισμού μέθοδο, της ληστείας του τόπου, καταλήγει:

Πρέπον δεν ήταν, αλλά συνέβη και δεν ήταν και τόσο λάθος. Ή έστω το ανάποδο θα ήταν μεγαλύτερο λάθος. Έτσι το πρώτο βιβλίο του Christopher Montague Woodhouse, πέμπτου βαρόνου του Terrington, το διάβασα μόλις προ ημερών. Θα έπρεπε, ίσως να είχε γίνει πριν 45 χρόνια, αλλά τότε ήταν πολύ πιο ελκυστικά τα βιβλία του Dominique Eudes, του Γιάννη Κάτρη. Κι έτσι παρέμειναν έως σήμερον. Επίσης ξεκίνησα με το λάθος βιβλίο. Το «Καραμανλής Ο Ανορθωτής της Ελληνικής Δημοκρατίας» όπως έπεται στην χρονική σειρά των δημιουργιών του συγγραφέα, έτσι δεν θα έπρεπε να προηγείται στην αναγνωστική σειρά.

Σαφώς έπρεπε να προηγηθεί το «Μήλον της Έριδος», ωραίος τίτλος, εμπνευσμένος για τη ζοφερή εποχή που περιγράφει. Ο συγγραφέας ανήκει σε εκείνες τις πολυσχιδείς, πολυσήμαντες προσωπικότητες που άνθισαν στο μεσοπολεμικό Ηνωμένο Βασίλειο, τότε που ο ήλιος δεν έδυε ποτέ στην αυτοκρατορία, όπως με δόση μετρημένης αλαζονείας λεγόταν.

Με κλασσικές σπουδές στην Οξφόρδη, κατετάγη με την έναρξη του πολέμου στο πυροβολικό, μας ήρθε στη χώρα μας, ανέβηκε στο βουνό γνωρίστηκε με τον Άρη με τον Ζέρβα, είχε ενεργό ρόλο στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, μας ξανάρθε το ’45 και το ΄46, μετά τον βρίσκουμε στην Τεχεράνη να εργάζεται σε συνεργασία με την C.I.A., για την πτώση του Μοσαντέκ ώστε να προστατευτούν τα Βρετανικά συμφέροντα. Αργότερα τον περιμένουν θητείες στο κοινοβούλιο και ασφαλώς το συγγραφικό του έργο.

Έτσι το ’82, κυκλοφορεί την βιογραφία του Έλληνα πολιτικού  Karamanlis: The Restorer of Greek Democracy, που εκείνη την εποχή υπηρετούσε την πρώτη του προεδρική θητεία.

Ευθύς εκ πρώτης στιγμής γίνονται διακριτά δυο πράγματα. Η θαυμαστική του στάση απέναντι στον Έλληνα πολιτικό και η σφοδρή αντιαριστερή στάση του. Αν το βιβλίο το έγραφε ο ίδιος ο Καραμανλής θα ήταν πιθανότατα λιγότερο κολακευτικό, και περισσότερο αυστηρό σε ότι αφορούσε τις όποιες αλληγορίες του. Το αυτό και για την εμμονή του συγγραφέα στις ενέργειες των πολιτικών σχημάτων και προσώπων που δεν ανήκουν στη Δεξιά, όπου τίποτα από όσα κάνουν δεν είναι σωστά.

Αδελφή του Γιώργου Σεφέρη, σύζυγος του Κων/νου Τσάτσου, η Ιωάννα είχε καταγράψει τις προσωπικές της εμπειρίες από την Κατοχή. Εικοσίενα χρόνια μετά την απελευθέρωση, εκδίδονται για πρώτη φορά. Στον πρόλογό της αναφέρει ότι δεν τα προόριζε για δημοσιότητα.

«…έγραφα και κάθε τόσο έρριχνα τα φύλλα του σε ένα τενεκεδένιο κουτί, θαμμένο σε μια γωνιά του κήπου μας, για να τα διαβάσουν κάποτε τα παιδιά μου».

Ευτυχώς που έκανε ότι έκανε, πού έγραψε, που εξέδωσε και προστέθηκε σε όσους μετέφεραν την ζοφερή εκείνη περίοδο στις επόμενες γενιές, ώστε οι τυχεροί που δεν την βίωσαν, να την γνωρίσουν μέσα από τα γραπτά.

Η Ιωάννα Τσάτσου ήταν μια αστή. Με ευρύ κοινωνικό κύκλο. Ανήκει στην καλλιεργημένη αστική τάξη. Ο πατέρας της είναι Πρύτανης στο Πανεπιστήμιο, ο μεγάλος αδελφός της διπλωμάτης, ο σύζυγός της  καθηγητής στο Πανεπιστήμιο.  Αλλά και η ίδια, τελειώνει την Νομική ολοκληρώνοντας και διδακτορική διατριβή.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη, αλλά ήρθε οικογενειακώς  στην Αθήνα πριν την καταστροφή, το ’14. Παιδί ευκατάστατης οικογένειας με υψηλή θέση στην κοινωνίας της πόλης της Ιωνίας.

Πράγμα που άλλαξε στην Ελληνική πρωτεύουσα.  Ωστόσο η παιδεία και η καλλιέργεια της, την κράτησε σε εξίσου υψηλή κοινωνική θέση επίπεδο, ενώ επανήλθαν σε κάποιο   οικονομικό επίπεδο ανώτερο του μέσου όρου, όπως μαρτυρά η παρουσία μόνιμης οικιακής βοηθού (Ευδοξία), αλλά και πιάνου για τις θυγατέρες της. Αναφέρονται όλα αυτά, τα σχετικώς γνωστά, ώστε να γίνει κατανοητό το σοκ της Κατοχής.

Ακαδημαϊκός η Λένα Διβάνη, καθηγήτρια της Ιστορίας εξωτερικής πολιτικής στη Νομική Αθηνών, έχει πέρα από το διδακτικό κομμάτι, ένα ιδιαιτέρως πλούσιο πεδίο δημοσιεύσεων, από μελέτες άρθρα, σενάρια, μυθιστορήματα, θεατρικά.

Σε αυτή την δραστηριότητά της εμπίπτει και η παρούσα έκδοση. Ενδιαφέρουσα ιδέα που την πραγματοποιεί με αντίστοιχο τρόπο. Είναι η εξιστόρηση των σχέσεων οκτώ διαφορετικών ζευγαριών που χρονικά εκκινεί προεπαναστατικά και καταλήγει μεταπολεμικά. Τα επτά από αυτά είναι ερωτικά ζευγάρια, ενώ ένα είναι αδελφικό. Τοποθετημένα, σε μια περίπου χρονική σειρά είναι τα εξής μαζί με τους υπότιτλους που δίνει η συγγραφεύς.

Μαντώ Μαυρογένους – Δημήτριος Υψηλάντης: Έρωτας σαν πόλεμος, Όθωνας και Αμαλία: Ερωτευμένοι μες την Ελλάδα, Χαρίλαος και Σοφία Τρικούπη: Αδελφές ψυχές, Ιων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα και Μαρίκα Κοτοπούλη: Ο Άμλετ, η Κυρία και η θεατρίνα, Ελευθέριος Βενιζέλος και Έλενα: Ένας γάμος εθνικού συμφέροντος, Γεώργιος Παπανδρέου και Κυβέλη: Δυο ηθοποιοί στο ίδιο σπίτι, Παύλος και Φρειδερίκη, Η Βασίλισσα που έγινε Βασιλιάς, Νίκος Μπελογιάννης και Έλλη Παππά: Έρωτας και επανάσταση.

Κατ’ αρχάς να διευκρινιστεί γιατί είναι ενδιαφέρουσα. Πρώτον διότι είναι καλογραμμένο και κατανοητό. Ακολούθως διότι έχει την δύναμη να περάσει πληροφορίες σημαντικού περιεχομένου μέσα από ένα ελαφρύ σενάριο, πετυχαίνοντας έτσι το στόχο να επιμορφώσει πλατύτερες μάζες με ευχάριστο τρόπο. Οι περισσότεροι θα μάθουν κάτι που δεν ξέρουν, και αρκετοί θα προχωρήσουν στο επόμενο σκαλοπάτι της πληροφορίας και της γνώσης.