Αναμένοντας τον Αύγουστο, είχα μια έντονα νοσταλγική διάθεση για τα 40χρονα της αποκατάστασης της Δημοκρατίας. Για την περίφημη Μεταπολίτευση. Για το κλίμα εκείνης της εποχής, την αισιοδοξία, τη χαρά που γέννησε. Δεν την έκρυψα. Περισσότερα εδώ: Μεταπολίτευση.

Τέσσερις δεκαετίες και δυο μνημόνια αργότερα πάντως, δεν υπάρχουν πολλά να γιορτάσει κανείς. Υπάρχουν μόνον λογαριασμοί  που οι περισσότεροι δυσκολεύονται να πληρώσουν, όπως υπάρχουν 60τόσα δισ. ευρώ  ληξιπρόθεσμα  χρέη πολιτών προς τo Ελληνικό (;) Δημόσιο, αλλά και αθρόες κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών. Υπάρχει επίσης ένα ανεξακρίβωτο χρέος της Ελλάδας, κάποια 400 (;) δισεκατομμύρια ευρώ που οι φερόμενοι και ως δανειστές μας, καλό θα είναι να μάθουμε κάποτε ποιοι είναι αυτοί, τα απαιτούν παντοιοτρόπως

Η Ελληνική οικονομία βεβαίως, θριαμβεύει καθώς σημειώνει αλλεπάλληλα πλεονάσματα καταπλήσσοντας το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δεν είναι παρά άλλη  μια περίπτωση ευημερίας των αριθμών και δυστυχίας των ανθρώπων. Η Ελλάδα έχει κατρακυλήσει στην τέταρτη πιο φτωχή θέση ανάμεσα στα 28 κράτη μέλη της Ε.Ε. μπροστά μόνον από Λετονία, Ρουμανία και Βουλγαρία. Αυτό το αποκαλούμε ενίοτε και success story. Ότι, δηλαδή, δεν είναι στην τελευταία θέση.

Πελώριες προσδοκίες. Αυτό θα έλεγα, αν μου ζητούσαν να περιγράψω, τότε, με δυο μόνον λέξεις την αναδυόμενη Μεταπολίτευση, την περίφημη αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Τότε, δηλαδή τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου του '74, έχοντας ζήσει εφαπτομενικά το καθεστώς της στρατιωτικής δικτατορίας, έχοντας αντιληφθεί σε κάποιο βαθμό μόνον, το τι είχε συμβεί, είχαμε, είχα τέλος πάντων, την αφέλεια να πιστεύω ότι μερικά πράγματα θα ήταν μόνον  ιστορία.

Δεν ήταν όμως έτσι. Δεν ήταν έτσι, ποτέ, δηλαδή. Πέρασαν λοιπόν σαράντα χρόνια, οι 17αρηδες του 74, είναι αισίως 57, όσοι τουλάχιστον επιζούν, καθόλου ταλαιπωρημένοι συγκριτικά με τη γενιά των πατεράδων μας, καθότι δεν γνωρίσαμε ούτε Μεταξά, ούτε Πόλεμο, ούτε Εμφύλιο, ούτε 509/1947 (ο οποίος καταργήθηκε δυο μήνες ακριβώς μετά την πτώση της χούντας στις 23 Σεπτεμβρίου του '74), ούτε εκτελεστικά αποσπάσματα, ούτε πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, ούτε τόσα και τόσα άλλα.
Μεγαλωμένοι σχεδόν στην γυάλα, σχετικά με τα βιώματα των γεννημένων 30 χρόνια νωρίτερα, ήρθαμε αντιμέτωποι με άλλα θέματα που άρχιζαν να εκδηλώνονται, ακριβώς με την μεταπολίτευση.

Στην προ Ολυμπιακών αγώνων και προ αεροδρομίου «Εl. Venizelos» Ελλάδα, η οδός Ηρακλείτου ήταν, αν υπήρχε, στενός χωματόδρομος. Όπως οι περισσότεροι, δηλαδή, δρόμοι στην μεταπολεμική πρωτεύουσα που πάλευε να βγει από την φτώχεια και τη μιζέρια.

Η θυελλώδης και άναρχη «ανάπτυξη» της Ανατολικής Αττικής αμπαλαρισμένη από νεόπλουτα όνειρα, δανεικά χρήματα και αλλοδαπά εργατικά χέρια, απαιτούσε και έργα υποδομής. Κεντρικό αποχετευτικό αγωγό μπορεί να μην είχε, αλλά οδικό δίκτυο έπρεπε να έχει. Διαφορετικά, θα ήταν μια Ελληνική εκδοχή του Κισινάου ή κάποιας πόλης της Υπερδνειστερίας.

Για τον μονίμως αλληθωρίζοντα προς Δυσμάς, ευρωλιγούρη (δανεικός, Ζουράριος όρος) Έλληνα, η εποίκιση της Ανατολικής Αττικής ήταν ένα El Dorado. Τι προοπτική! Αν απλώθηκε άσφαλτος πάνω σε αμπελώνες, αν έκατσαν ογκόλιθοι από εκατοντάδες κυβικά μπετόν πάνω σε κοτέτσια, κι αν έσκαψε χιλιάδες βόθρους, δεν είχε ιδιαίτερη σημασία.

Η Ηρακλείτου λοιπόν, ενώνει την Αναπαύσεως με τον τερματικό σταθμό του μετρό, Δούκισας Πλακεντίας. Επειδή, τα τελευταία 12 έτη, αν δεν την διασχίσω τουλάχιστον άπαξ ημερησίως, την διαπερνώ δις, εκτιμώ ότι αποτελεί ένα άριστο πεδίο κοινωνιολογικής μελέτης.

Η σχεδίαση της κατ' αρχήν, προϊόν, προφανώς, ποικιλότροπων διαδικασιών των απαλλοτριώσεων είναι μια, σχεδόν, μαιανδρική διαδρομή. Η ευθεία μπορεί να είναι η συντομότερα οδός, ενίοτε όμως δεν είναι η φθηνότερη. Για την ποιότητα του οδοστρώματος, ούτε λόγος. Ακόμα και τα κουρασμένα τεσσαρακονταετίας 2CV σπινάρουν (και) στην κατηφόρα. Όταν δε, είναι βρεγμένη, χτενίζεσαι.

Επιπροσθέτως, οι καταρρακτώδεις βροχές που εν είδει τροπικών φαινομένων πλήττουν την πολύπαθη Αττική γη, φανερώνουν, ενίοτε, τις ελλείψεις υποδομών. Πλημμυρίζουν οι υπόγες, των κατοικιών των παρόδων, πετσικάρουν οι αυτόματες πόρτες τους από την πίεση των ατίθασων όμβριων υδάτων και αναγκάζουν τα Πορσικά και τα SUV να βγουν από τα κτισμένα τρίσβαθα, ώστε να σωθούν από τον πνιγμό τα πολλά κυβικά τους. Κι όταν αργότερα κοπάσει η καταιγίδα, απλώνουν οι πληγέντες τα χαλιά, τα νοικοκυριά τους, να στεγνώσουν της ιλύος.

Με τρεις σταθμούς καυσίμων, βουλκανιζατέρ, συνεργεία, ξυλάδικα, αίθουσες γυμναστικής, πολεμικών τεχνών, ζαχαροπλαστεία και δεκάδες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται κυρίως στο χώρο της εστίασης, απόκτησε μια ζωντάνια που δεν είχε ποτέ.

Μέσα από τούτη τη ζωντάνια και τις δραστηριότητες της, αποκαλύπτονται η καθημερινότητα, οι συνήθειες, οι δυσλειτουργίες του νεοΈλληνα. Αναλυτικότερα:

Το θέμα με το οποίο καταπιάνεται ο Ηλίας Καφάογλου, το είχαμε συζητήσει επιφανειακά, πριν από δέκα περίπου χρόνια με τον Ανδρέα Βρετό. Θυμάμαι επίσης ότι μου είχε δείξει ένα άλμπουμ με εκπληκτικές μαυρόασπρες φωτογραφίες από το «ανάκτορο» της οικογένειας Κανελλοπούλου επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας. Είχα την πρόνοια να σκανάρω μερικές εικόνες. Τρείς από αυτές, παρατίθενται στο κείμενο.

Θυμάμαι επίσης ότι, ο Ανδρέας, είχε κάνει έναν σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στον εργατικό και δημιουργικό Αλέξανδρο και τον bon viveur Πέτρο, γνωστό και ως Πετρίκο, γνωστότερο για τις σχέσεις του με τα ανώτατα κλιμάκια του Ευρωπαϊκού jet set . Όλα τούτα, για την μεταπολεμική παρουσία των δυο αδελφών και ειδικά από τα μέσα της δεκαετία του 50 και εντεύθεν, για την οποία είχε, έχει μνήμες.

Έστειλα στον Ανδρέα, συγγενή της οικογενείας Κανελλοπούλου, την μελέτη του Ηλία. Έχει αξία η απάντηση του, η οποία αναρτάται εδώ, μετά το κείμενο του Ηλία και πριν τις σημειώσεις του.

Με αυτό το θέμα λοιπόν και με τίτλο «Μικρή ιστορία λαθρεμπορίου», καταπιάνεται ο Η. Καφάογλου. Αναλυτικός, ως συνήθως, το επεξεργάζεται με ψυχραιμία χωρίς αφορισμούς, δίχως κορώνες, με κριτήρια επιστημονικά και σημαντικό βοήθημα, την αθεράπευτη ερευνητική του μανία.

Φωτίζει το θέμα, κρατά τις προσωπικές του απόψεις, προσωπικές και μέσα από τον πλούτο των διασταυρωμένων πληροφοριών μας προσφέρει ένα άκρως ενδιαφέρον ανάγνωσμα, για μια ταραχώδη περίοδο.

Ελαχιστότατη συμβολή μου στην εργασία του, λίγο φωτογραφικό υλικό από την εποχή και τους πρωταγωνιστές της με τα αντίστοιχα  σχόλια. Προηγείται η μελέτη του Ηλία, ακολουθεί η άποψη του Ανδρέα, έπονται οι εικόνες με τις λεζάντες τους και στην ουρά υπάρχουν οι σημειώσεις του κυρίως κειμένου. 

Μικρή ιστορία λαθρεμπορίου

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος στους αγώνες…

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος (1913-1983) ήταν γιος του Νικολάου Κανελλόπουλου (1864-1936). Ύστερα από το θάνατό του στα 1936, ο γιος διετέλεσε διευθυντής της «Ανωνύμου Εταιρείας Χημικών και Λιπασμάτων», την οποία είχε ιδρύσει το 1909 ο Νικόλαος Κανελλόπουλος, αλλά και της «Ανώνυμης Αγγειοπλαστκής Εταιρείας “Κεραμεικός”».

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος από το 1936 ήταν και Κυβερνητικός Επίτροπος της ΕΟΝ. Μένει να διερευνηθεί λεπτομερέστερα η σχέση της ΕΟΝ με την αυτοκίνηση, επομένως και του ιδίου, στο πλαίσιο, βεβαίως, «της στρατιωτικής προπαιδεύσεως» των μελών της οργάνωσης, αλλά του θαυμασμού του Μεταξά για τη μοντέρνα τεχνολογία, τα οδικά και συγκοινωνιακά έργα, λόγου χάριν, ως συντελεστών της κοινωνικής προόδου, στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνικής ρύθμισης, όπως έκκεντρα και πειστικά έχει δείξει ο Βασίλης Μπογιατζής (1). Στις αρχές του 1949 συναντούμε τον Αλέξανδρο Κανελλόπουλο να καταδικάζεται από τα ελληνικά δικαστήρια για λαθρεμπόριο (2).

Στις 16 Οκτωβρίου 1948, ένα αεροσκάφος Beech 35 Bonanza, με πρώην ελβετικό νηολόγιο ΗB-ECO και χειριστή κάποιον Ζεράρ ντε Σαμπριέ, έκανε αναγκαστική προσγείωση (έχουν αναφερθεί διαφορετικά ενδεχόμενα ως προς το τι την προκάλεσε: έλλειψη καυσίμου, απώλεια προσανατολισμού, κακοκαιρία ή ομίχλη…) στη Λευκάδα. Στην εφ. Εμπρός στις 19 Οκτωβρίου 1948 ο αναγνώστης μπορούσε να πληροφορηθεί πως «ΞΕΝΟΝ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΝ ΠΡΟΣΕΓΕΙΩΘΗ ΕΙΣ ΛΕΥΚΑΔΑ. Κατά τηλεγράφημα εκ Λευκάδος, προχθές [διάβαζε 16.10.1948] την 6.30΄ μ.μ. προσεγειώθη εις την αμμώδη ακτήν, παρά την θέσιν Γύρα, πλησίον της πόλεως, μονοκινητήριον αεροπλάνον, φέρον τα ενδείξεις “S.B.X.E.C.O.” [sic – διάβαζε HB-ECO] εταιρείας “ΕΦΙΣΑ = ΣΑ” [διάβαζε Εφίσα ή Εφίζα (;) S.A.] Γενεύη. Ο πιλότος, ο και μόνος επιβάτης του αεροπλάνου, κ. Ντε Ζαρμπιέρ [sic – διάβαζε Ντε Σαμπριέ], και το αεροπλάνον ουδέν έπαθον. Περί των συνθηκών της ανωμάλου προσγειώσεως ουδέν εγνώσθη. Η διοίκησις Χωροφυλακής Λευκάδος ενεργεί ανακρίσεις».

Όπως συμβαίνει πάντα με όλα τα μεγάλα σκάνδαλα, η συγκεκριμένη είδηση περνά στα ψιλά ή, σε κάποιες εφημερίδες, δεν αναφέρεται καν.

Θα παρέλθει σχεδόν ενάμισης μήνας προτού το κοινό πληροφορηθεί πως:

Κάτι παραπάνω από 16 χρόνια έχουν περάσει από την μοναδική επίσκεψή μου στη Βραζιλία. Επαγγελματικό ταξίδι ήταν, αποστολή της Pirelli, γνωριμία δοκιμή ελαστικών (P 3000 energy) και επίσκεψη σε εργοστάσια κατασκευής τόσο των ελαστικών, όσο και των αυτοκινήτων που προμηθεύονταν επίσωτρα (τι λέξη!) από την πολυεθνική εταιρεία με την Ιταλική καταγωγή και όνομα.

Δεν διήρκεσε περισσότερο από 3 νύκτες, ήταν όμως αρκετές για να πάρουμε μια μικρή ιδέα, για την Βραζιλία. Για την πελώρια αυτή χώρα, που στα παιδικά μυαλά της γενιάς μου κυριαρχούσαν οι πρασινοκίτρινες εμφανίσεις της Σελεσάο και οι υπερφυσικές ποδοσφαιρικές ικανότητες εκείνης της μαγικής ομάδας που κατέκτησε το Mundial του ’70 στο Μεξικό.

Λίγα χρόνια αργότερα στην πρώτη μας νεότητα μας, μπορώ να θυμηθώ, ότι το ενδιαφέρον μας, το κέντριζαν ονόματα από παραλίες, όπως Κοπακαμπάνα ή Ιπανίμα, αλλά και ο θρασύτατος Ρόνι Μπίγκς που αφου συμμετείχε στην μεγάλη ληστεία του τραίνου, αφού δραπέτευσε μετά την φυλάκισή του, βρήκε καταφύγιο, μαζί με τη σύζυγο, τα παιδιά του, αλλά και τον έκλυτο βίο του στη Βραζιλία, από όπου οι τοπικές αρχές αρνήθηκαν την έκδοση του καθώς είχε αφήσει έγκυο την στριπτζέζ ερωμένη του!

Η μεγαλύτερη, πολυπληθέστερη, πιθανότατα και πλουσιότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής ακολούθησε τα πονεμένα βήματα όλης της Ηπείρου. Αποικιοκρατία, πραξικοπήματα, δικτατορίες, ανισότητες, αναλφαβητισμός και βέβαια εγκληματικότητα.

Θυμάμαι από τότε, πόσο διχασμένες ήταν οι εικόνες από το Σάου Πάολο. Είχαμε παρυσφρήσει με τον φωτογράφο Νίκο Μήτσουρα σε κάποια φτωχογειτονιά, όχι ιδιαίτερα ευφυής κίνηση, κι όταν σήκωσε τον τρακοσάρη να αποτυπώσει την φτώχια ακούσαμε τα εξ αμάξης, έγιναν και κάποιες απειλητικές κινήσεις και σπεύσαμε να απομακρυνθούμε.

Σε αντιδιαστολή από εκείνη την ένδεια και τις πρωτόγνωρες εικόνες των γυναικών που ζούσαν στους δρόμους και έψαχναν στα σκουπίδια (που να τα φανταζόμαστε τότε, ότι σύντομα θα τα βιώναμε κι’ εδώ;), το περιβάλλον του ιππόδρομου, ανέπνεε σε μια ανύπωτη χλιδή αλλά και το κλαμπ «Μπαζί», όπου η κυρίαρχη μορφή μουσικής ήταν η τεκνοσάμπα και πέρα από το γεγονός ότι η ελάχιστη κατανάλωση αντιστοιχούσε στο 1/8 του βασικού μισθού, έπρεπε να αντέξεις τόσο τα αναρίθμητα ντεσιμπέλ όσο και μερικά από τα ομορφότερα γυναικεία κορμιά που λικνίζονταν επαγγελματικά, ελαφρότατα ενδεδυμένα.

^{...άλλο ένα εξαιρετικό κείμενο από τον Ηλία Καφάογλου, γεμάτο από πληροφορία. Mε άποψη, με σεβασμό για την Ιστορία και τη συνήθη πλούσια βιβλιογραφία του.}

Η γερμανική επιχειρηματική διείσδυση στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο.

Για να ευδοκιμήσει μια γερμανική επιχείρηση στην Ελλάδα, σημείωνε με έμφαση ο Γερμανός πρέσβης στη χώρα μας, Μάρτιν Ρένερ, σε αναφορά του προς το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών στις 15 Μαίου  1927,   θα έπρεπε να συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις. Να έχει, δηλαδή, εξασφαλίσει χρηματοδότηση, να έχει υπάρξει πολιτική παρέμβαση, αλλά, κυρίως, να χρησιμοποιήσει ισχυρές «διαπροσωπικές σχέσεις», δεδομένου ότι «οι μεγάλες δυνάμεις με συμφέροντα στα Βαλκάνια –ιδιαίτερα η Μ. Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία-, είχαν το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις και ασκούσαν ισχυρότερες πιέσεις». «Αντίθετα, η Γερμανία», συνέχιζε ο πρέσβης, «δεν μπορούσε να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο, καθώς οι προσωπικές επαφές με φιλογερμανούς υπουργούς έπαιζαν πολύ μικρό ρόλο και εξαιτίας του αντιγερμανικού αισθήματος του ελληνικού λαού που ήταν υπό εξέταση». Έτσι, εισηγείτο ο πρέσβης, ήταν αναγκαίες οι ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά όχι πάντοτε ξεκάθαρες, δεδομένου ότι θα συνδυάζονταν με οικονομικά συμφέροντα 1.

Η ιστορία της Ζήμενς στην Ελλάδα συνδέεται, βέβαια, και με  επιφανείς «δρώντες»  και το δίκτυο που σύστησαν,  τον Αλέξανδρο Ζαχαρίου, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως το 1930, τον Ιωάννη Βουλπιώτη, από το 1930  έως περίπου το 1960, στο πλαίσιο, ασφαλώς της «στρατηγικής “συνεργασίας” Ελλάδος και Γερμανίας» κατά τον Μεσοπόλεμο, της πρόσληψης της τεχνολογίας και της επιστήμης από τον Ι. Μεταξά, συνδεδεμένη με την αποστροφή προς τον κοινοβουλευτισμό και την υπονόμευσή του, με τον Μιχάλη Χριστοφοράκο, κατά τη δεκαετία του 1990.  Η εμπλοκή των προαναφερομένων, ας σημειωθεί προκαταβολικά, ανάγουν το πεδίο του οικονομικού στο πεδίο των νοοτροπιών, τον μηχανισμό του οικονομικού στο μηχανισμό των νοοτροπιών, στη βίωση, έτσι, του οικονομικού από την κοινωνία του ελληνικού Μεσοπολέμου και όχι μόνον. Επομένως, για να επιμείνουμε σε ό,τι ήδη υπαινιχθήκαμε, ο ρόλος των προσώπων που εδώ μας απασχολούν συνίσταται σε αυτόν των  δρώντων στην κεντρική οικονομική και, έτσι, πολιτική σκηνή, με την έννοια ότι  ο βαθμός εμπλοκής τους στην πρόκριση και δεξίωση συγκεκριμένων τεχνολογικών επιτευγμάτων έναντι άλλων, η πρόκριση συγκεκριμένης εταιρείας έναντι άλλων,  καταδεικνύει ορισμένη στάση σε πλαίσιο κεντρικών πολιτικών επιλογών 2.

Το ισχυρό φλερτ της Χρυσής Αυγής, με διψήφιο ποσοστό στις πρόσφατες εκλογές για το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, δικαίως, θεωρήθηκε, ανησυχητικό. Αυτό σαν πρώτη ανάγνωση. Όχι τόσο διότι είναι ένα ακροδεξιό κόμμα, αλλά κυρίως διότι δεν κάνει καμιά προσπάθεια, να πείσει ότι δεν είναι ναζιστικό.

Το θετικό της υπόθεσης είναι, ότι αν η Χ.Α. επιθυμήσει να περάσει στο επόμενο στάδιο δράσης, δηλαδή την κλιμάκωση της παραστρατιωτικής της δραστηριότητας με σκοπό την βίαιη αρπαγή της εξουσίας, ακούγεται παράλογο και ουτοπικό αλλά είναι ένα σενάριο, δεν θα βρει πολλούς από τους ψηφοφόρους της πρόθυμους  να παίξουν τους σκληρούς ρόλους των στελεχών των ταγμάτων εφόδου.

Η Ελληνική Πολιτεία βρίσκεται σε περίοδο προεκλογική. Ας δούμε τα στοιχεία της.

Ο φέρων το αξίωμα του πρωθυπουργού πανηγυρίζει για την επάνοδο της χώρας στις αγορές. Τα στατιστικά στοιχεία μας λένε ότι 17% (;) του πενταετούς ομόλογου που εξέδωσε η Ελληνική Δημοκρατία, απορροφήθηκε στο εσωτερικό της χώρας. Άραγε να είναι οι ίδιοι που πριν μερικούς μήνες δέχτηκαν το περιποιημένο κούρεμα στα, εγγυημένα από το κράτος, ομόλογα που κατείχαν;

Δικαιωμένος από την πελώρια επιτυχία του, ο επί των οικονομικών υπουργός δηλώνει ότι δεν φεύγει από το υπουργείο και διερωτάται «...που να πάω;».

Πριν 36 χρόνια, τέτοιες μέρες, η Ρώμη αλλά και όλη Ιταλική επικράτεια ζούσε την πρωτόγνωρη εμπειρία να έχει απαχθεί ο χριστιανοδημοκράτης ηγέτης Aldo Moro. H ομηρία του κράτησε 55 μέρες και κατέληξε με τρόπο τραγικό. Ο Moro εκτελέστηκε σε ένα υπόγειο γκαράζ της οδού Μονταλτσίνι και η σωρός του βρέθηκε αργότερα, στη via Michelangelo Caetani στο ιστορικό κέντρο της Ρώμης, καλυμμένη στο χώρο αποσκευών ενός R 4L.

Οι δυνάμεις ασφαλείας φάνηκαν αδύναμες να εντοπίσουν το κρησφύγετο των Ερυθρών ταξιαρχών, όπου κρατούσαν τον Μόρο, ενώ η κυβέρνηση δεν έδειξε καμία επιθυμία συνεννόησης παρά το γεγονός ότι υπήρχε κανάλι επικοινωνίας με τους απαγωγείς.

Η οικογένεια του δολοφονηθέντος ευθύς εκ πρώτης στιγμής και ειδικά η επί 33 χρόνια σύζυγός του, Eleonora Ciavarelli Moro, κατηγόρησε τους πολιτικούς της πατρίδας της, και τους συνοδοιπόρους του στο κόμμα, ως ηθικούς αυτουργούς της δολοφονίας του άνδρα της.

Σε όλη αυτή την μακρά, επίπονη και ως αποδεικνύεται σκοτεινή διαδρομή, η αγαπημένη του «Νορέτα» διατύπωσε ένα έντονο κατηγορητήριο για τους πολιτικούς συμμάχους του Μόρο και δεν δίστασε να μεταφέρει την ωμή απειλή του Αμερικανού υπουργού των εξωτερικών, Χένρυ Κίσινγκερ, όπως της είχε ομολογήσει ο σύζυγός της: «Η σταματάς να φλερτάρεις με τους κομμουνιστές ή θα το πληρώσεις ακριβά». Εδώ εισέρχεται η περίφημη έννοια του ιστορικού συμβιβασμού, κάτι που επιχειρήθηκε αλλά δεν πέτυχε στη γείτονα χώρα.