Τούτες οι μέρες σαν να έρχονται ανάμεσα από τις αγωνίες των περισσότερων να μην ξεχάσουν να φανούν συνεπείς στα συνήθη ευχολόγια, μαζί με το επιβεβλημένο καταναλωτικό όργιο της εποχής, καθώς και την σχεδόn υποχρεωτική εορταστική διάθεση που ενισχύεται με κάθε μέσον που υφίσταται.

Σε ένα τόπο που παλεύει τα τελευταία δέκα χρόνια με, αποδεδειγμένα αποτυχημένα, Μνημόνια, και με μια Πανδημία που σοκάρει ολάκερο τον πλανήτη, είναι να απορείς πως μπορεί κάποιος να αμύνεται της κυβερνητικής εξουσίας που ασκεί και πως, ακόμα περισσότερο, κάποιοι άλλοι επιθυμούν διακαώς να τον διαδεχτούν στη θέση του. Όλο αυτό δε, με τους χειρότερους των τρόπων, αν υποτεθεί ότι σε αυτές τις διαδικασίες έχουν ποτέ υπάρξει και καλοί τρόποι. Φαντάζει ως ο ορισμός του παραλόγου.

Μολοντούτο έχουν υπάρξει, εδώ στην πατρίδα μας, πολύ – πολύ χειρότερα Χριστούγεννα. Το ’22, το ’44, και αρκετά άλλα που οι τυχερές γενιές μας δεν βίωσαν. Και δεν είναι απαραίτητη η μαζική καταστροφή ή το θανατικό για να απομακρύνουν τα Χριστούγεννα από το βασικό τους σενάριο.

Ένεκα οι μέρες, ξανάπεσε στα χέρια μου το μικρό διήγημα του Jack London, Χριστούγεννα στο Κλοντάικ. Αφορά την εξιστόρηση των Χριστουγέννων δυο αδελφών, σε ένα περιβάλλον αδιανόητα σκληρό και θανατερά παγωμένο, στα βορειοδυτικά εδάφη των εκβολών του ποταμού Στιούαρτ, στα τέλη του 19ου αιώνα, πάνω στον πυρετό της εξόρυξης χρυσού.

Η μέρα δεν αναμένεται ούτε ιδιαίτερα εορταστική, ούτε ιδιαίτερα πλούσια, όσο κι αν θέλουν τα αδέλφια να δημιουργήσουν ένα τεχνητό κλίμα, ως προς τούτο. Κι όμως από μια αλληλουχία συμπτώσεων γεννιέται, για τα μέτρα της εποχής και των συνθηκών, μια ευχάριστη, ανθρώπινη, ζεστή ατμόσφαιρα όπου τον πρώτο λόγο έχουν η απροσδόκητη εμφάνιση καλοπροαίρετων προσώπων και ενός πλούσιου χριστουγεννιάτικου τραπεζιού.

Στην προηγούμενη ανάρτηση με την αφορμή της έκδοσης «Ένα σκοτεινό δωμάτιο», έγινε λόγος για δυο Αμερικανούς διπλωμάτες που υπηρέτησαν στην Αθήνα ως πρέσβεις. Για τον J. E. Peurifoy που ηγήθηκε της διπλωματικής αποστολής από τις 25 Σεπτεμβρίου του 1950 έως τις 9 Αυγούστου του 1953 και τον H. J. Tasca που ανέλαβε στις 20 Δεκεμβρίου του 1969 και παρέδωσε στις 16 Σεπτεμβρίου του 1974. Και οι δύο υπηρέτησαν σε δύσκολες εποχές για τον τόπο μας, αν υποτεθεί ότι υπήρξαν και εύκολες στο χρονικό διάστημα από το τέλος του Εμφυλίου έως την Μεταπολίτευση. Από ένα άσχημο παιχνίδι της τύχης, και οι δύο είχαν κοινό τέλος.

Θύματα τροχαίων δυστυχημάτων. Ο πρώτος το ‘55 στην Ταϊλάνδη όταν το Thundebird που οδηγούσε συγκρούστηκε με φορτηγό. Ο δεύτερος το '79 στη Λοζάνη όταν συγκρούστηκε σε διασταύρωση με άλλο όχημα. Και στις δυο περιπτώσεις μέσα στα αυτοκίνητα βρίσκονταν οι γιοί τους. Ο εννιάχρονος γιος του Peurifoy, Daniel έχασε τη ζωή του επί τόπου. Ο μεγαλύτερος γιος του, ο 14ετής Clinton που ήταν σπαστικός, επέζησε. Ο γιος του Τasca, John, τραυματίστηκε αλλά επίσης επέζησε. Οκτώ χρόνια αργότερα κατηγόρησε ευθέως τον Dr. H. Kissinger για τον θάνατο του πατέρα του. Και τα δυο δυστυχήματα συνέβησαν μήνα Αύγουστο. Στις 12 του Peurifoy στις 22 του Tasca.

Στο μεσοδιάστημα, στις 7 Ιανουαρίου του 1957, το περιοδικό Time στην ενότητα «Θρησκεία» και τίτλο «Ο καλύτερος μαθητής», δημοσιεύει μια ιστορία από την εποχή που η οικογένεια των Peurifoys βρισκόταν στην Ελλάδα. Να τεθεί υπόψη ότι μεγάλος γιος o Clinton, που είχε και το πρόβλημα ήταν συνομήλικος με τον Κωνσταντίνο, γεννημένοι και οι δυο το 1940,  και συχνά βρίσκονταν με τον τότε διάδοχο, στα ανάκτορα.  Το άρθρο στο Time είχε ως εξής:

Κάνοντας μια πολυετή και σε βάθος έρευνα, σε αποχαρακτηρισμένα αρχεία, συνομιλώντας και με αρκετούς από εκείνους που είχαν ρόλους μέσα στη ροή των γεγονότων, ο Α.Π. συγκροτεί μια τεκμηριωμένη άποψη για τα γεγονότα που χάραξαν τις τύχες Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας το μοιραίο καλοκαίρι του 1974.

Σε όσους είχαν ασχοληθεί μελετώντας αυτή την πτυχή της ιστορίας, τα γεγονότα είναι αρκετά γνωστά. Αυτό που κομίζει η έκδοση είναι ένα μεγάλο πλήθος από λεπτομέρειες, συζητήσεις, διαπραγματεύσεις, αντεγκλήσεις και κυρίως το χαώδες κλίμα που επικρατούσε. Καθώς και η έλλειψη προσωπικοτήτων που θα μπορούσαν να βγάλουν τον τόπο από την κρίση με πολύ μικρότερες απώλειες.

Στην ελληνική πλευρά η εξουσία που ασκούσε ο Ιωαννίδης ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Πιθανότατα παρασυρμένος από εξωδιπλωματικά κανάλια είχε τη βεβαιότητα ότι θα ανέτρεπε τον Μακάριο, θα πετύχαινε την πολυπόθητη για μερίδα Ελλήνων  Ένωση και οι Τούρκοι δεν θα αντιδρούσαν. Ο τρόπος όμως που διαφέντευε την Ελλάδα, δεν θα μπορούσε να είχε καμιά τύχη σε διεθνές επίπεδο.

Στην Αμερική ο πρόεδρος ήταν απών, ολότελα αφοσιωμένος στο πως θα διαφύγει αλώβητος μετά το σκάνδαλο Watergate. Δεν βρισκόταν καν στην Ουάσινγκτον, αλλά στην Καλιφόρνια. Αναγκάστηκε σε παραίτηση 20 μόλις μέρες μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ουσιαστικά, την πολιτική ασκούσε ο Dr. Η. Kissinger με τον αέρα  και το ύφος της απόλυτης ισχύος, συχνά με έναν περιττό κυνισμό και με το αντίστοιχο χιούμορ.

Από τότε που άκουσα την πρώτη νότα του, δεν τον είχα καταχωρήσει στους καλλιτέχνες που έκαναν τη καρδιά μου να χτυπά πιο δυνατά. Για να παραμείνω ευθύς, ήμουν ξένος στο είδος της μουσικής που κόμιζε, δεν είχα καν κατανοήσει τι εκπροσωπούσε. Εννοείται ότι μου άρεσε η γλυκιά μελαγχολία του «Blowin' in the wind», με θύμωνε η σκληρή καταγγελία του «Hurricane», με συγκινούσε το σπαραξικάρδιο «Knockin' On Heaven's Door», και μου άρεσε το «Lay, Lady, Lay». Αλλά έως εκεί.

Και αυτό παρά το γεγονός ότι στα μέσα της δεκαετίας του ’70 φίλος μου, γνώριζε, εκτιμούσε, έπαιζε και τραγουδούσε κομμάτια του. Ακόμα και σαράντα χρόνια αργότερα όταν ο μπροστινός μου στα πορτοκαλιά κουτιά του «Πήγασου», ήταν κάτι σαν τον Έλληνα βιογράφο του, με αστείρευτες γνώσεις για το έργο και το βίο του, δεν κατάφερα τίποτα περισσότερο παρά να ειρωνευόμουν (τον μπροστινό) στο πλαίσιο της ευρύτερης καθημερινής καζούρας που αφορούσε οτιδήποτε, και εν προκειμένω τις μουσικές προτιμήσεις του για: «εκείνον τον τύπο, που έκανε πως τραγουδάει».

Μέχρι πριν λίγες εβδομάδες όλα αυτά, όπου συνέβησαν όλως τυχαίως δυο πράγματα σχεδόν σιμουλτανέ. Έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο που αποτελεί την αυτοβιογραφία του με τίτλο «η ζωή μου» και είδα το ντοκυμαντέρ: Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese του 2019, μια σύγχρονη και περίεργη ακροβασία ανάμεσα στο αληθινό και το φανταστικό

Εκείνη η περιοδεία, όπως την ένιωσα μέσα από το υλικό, έγινε σε μια εποχή όπου στις Η.Π.Α. ζούσε η ταπείνωση από την ήττα στον πόλεμο της Ινδοκίνας, η ντροπή από την πρώτη παραίτηση, στην ουσία καθαίρεση προέδρου. Ήταν μια χώρα διχασμένη και αυστηρή, μα ταυτόχρονα υπήρχε ο χώρος για να αφήσει την αμφισβήτηση,  τη διαμαρτυρία και τελικά την ελπίδα να εκφραστεί. Ένα περίεργο και συχνά εκρηκτικό μείγμα όπου ο Dylan όργωνε την Αμερική και τον Καναδά από τον Οκτώβριο του ’75 έως τον Μάιο του ’76 δίνοντας 48 παραστάσεις με εκείνη την διαφορετική, ατίθαση σύνθεση της μπάντας του.

Ήταν από εκείνα τα τηλέφωνα που έρχονται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, να γεμίσουν ώρες μουντής πανδημικής Κυριακής. Περί ανέμων και υδάτων η κουβέντα, όπου κάποια στιγμή  γύρισε στα βιβλία και ο συνομιλητής μου εξέφρασε την άποψη ότι δεν μπορεί να διαβάζει ταυτόχρονα περισσότερα του ενός. Απάντησα ότι δεν καταλάβαινα τη λογική του, προτάσσοντας μάλιστα το επιχείρημα ότι στο σχολείο σχεδόν κάθε μέρα έπρεπε να διαβάζουμε τα λεγόμενα δευτερεύοντα, ήγουν Ιστορία, Γεωγραφία, Αγωγή του Πολίτη, Ηθική, Λογική και δεν θυμάμαι τι άλλο υπήρχε τότε, που τα ηνία της ηγεσίας του Τόπου κρατούσαν ένστολοι, που πέραν των άλλων, ήταν κατεξοχήν εχθροί της γνώσης.

Δεν το είχα σκεφτεί, απάντησε και επειδή θεώρησε ότι τον βοήθησα, βρεθήκαμε κλεφτά σε πρώην κοσμική πλατεία, μασκοφόροι, υγιείς και οδοιπόροι δικυκλιστές και μου ενεχυρίασε έκδοση τινά μετά αφιερώσεως. Κι επειδή είχα ψυλλιαστεί την κίνηση, ήμουν προετοιμασμένος, προσφέροντας και ΄γω το κάτι τις μου, έντυπο εννοείται. Για να είμαι ειλικρινής πάντως, δεν μπόρεσα, παρότι κατέβαλα τις δέουσες προσπάθειες, να διαβάσω το περιεχόμενο, πέραν της εισαγωγής, της ευγενικής χειρονομίας του. Το όνομα του Francois Villon, μου ήταν ολότελα άγνωστο και το αντικείμενό του, η Γαλλική ποίηση του Ύστερου Μεσαίωνα δεν περιλαμβάνεται, ακόμα, στα θέματα που με συγκινούν. Για να μην εκτεθώ δε  μελλοντικά, κατέθεσα την αδυναμία μου ευθέως και ευθαρσώς προς τον ενεχυριάσαντα.

Την επόμενη μέρα δέχτηκα από έτερο Καππαδόκη, ερώτημα φιλικά περιπαιχτικό: «Τι έγινε, τo κόψαμε;» Αναφερόταν στην ανάγνωση βιβλίων, καθώς παρατήρησε ότι είχαν περάσει σχεδόν τέσσερις μήνες χωρίς ανάρτηση με σχόλια για κάποια έκδοση που διάβασα. Όχι, δεν «τo κόψαμε», αλλά δεν βρέθηκε ούτε ο χρόνος και πολύ περισσότερο ούτε η συγκέντρωση για μια αναλυτική παρουσίαση. Ούτως εχόντων των πραγμάτων προχωρώ σε μια σύντομη αναφορά, σε όσες  εκδόσεις βρήκα θαλπωρή στις σελίδες τους, στο τελευταίο τετράμηνο.

Πέρασε αρκετός καιρός χωρίς να σημειωθούν εντυπώσεις για βιβλία που διαβάστηκαν και άξιζαν αναφορά.

Ιδού λοιπόν τρεις εκδόσεις.

Κατέφθασε ως αντίδωρο. Με τη λόγια ερμηνεία της λέξης. Ως, ανταπόδοση άλλου δώρου, δηλαδή. Βιβλίου και εκείνου, του πρώτου δώρου, που ενθουσίασε τον παραλήπτη τόσο, όσο να προβεί κι εκείνος στην κίνηση και να (μου) χαρίσει κάτι σπάνιο, καθώς είχε κυκλοφορήσει πριν 25 χρόνια σε χίλια μόνο αντίτυπα.

Είναι η δουλειά του Χρύσανθου Βοσταντζόγλου, πανελληνίως γνωστότερου ως Μπόστ,  από το μακρινό τέλος της δεκαετίας του ΄50, τότε που διαφήμισε δυο προϊόντα. Ετερόκλητα αλλά με κοινό στοιχείο τον εισαγωγέα τους που ήταν οι επιχειρήσεις  της οικογενείας Σαρακάκη.

Στο επιχειρηματικό προσκήνιο από τον μεσοπόλεμο, έχοντας ήδη μια πλειάδα αντιπροσωπειών όπως Renault, Dunlop, Volvo, DuPont η εισαγωγική εταιρεία ζήτησε την έμπνευσή του προκειμένου να προβάλει το μοντέλο  Dauphine της κρατικής πλέον γαλλικής αυτοκινητοβιομηχανίας  Renault, αλλά και τα χρώματα FLOW KOTE του αμερικάνικου χημικού εργοστασίου DuPont.

Εκείνη η εταιρική απόφαση για τον τρόπο της συγκεκριμένης προβολής, πρέπει να χαρακτηριστεί ως ακραία προοδευτική, ειδικά από μια μεγάλη και ανερχόμενη επιχείρηση. Είναι όντως περίεργο πως εκείνη την τόσο συντηρητική εποχή, κάτω από το ζοφερό μετεμφυλιακό κλίμα καλείται ο Μέντης, γνωστών αριστερών πεποιθήσεων, να δημιουργήσει τις καμπάνιες.

Στην τελευταία σελίδα του λευκώματος δίνονται οι εξηγήσεις. Ο Κώστας Παπαγιαννακόπουλος, συνιδρυτής και μέτοχος της διαφημιστικής εταιρείας «Αρμός», κάτοχος ενός εκ των πρώτων, αν όχι του πρώτου, Dauphine στην Ελλάδα έχοντας προσωπική γνωριμία με τον εμπορικό διευθυντή της εταιρείας Σαρακάκη, το γιο του ιδρυτή Γιάννη, Φραγκίσκο, Τζέκο για τους οικείους του, του περνά την ιδέα. Και ο Τζέκος παίρνει, την δίχως άλλο, τολμηρή απόφαση και την πραγματοποιεί.

Είναι αναπάντεχο το τι είδους διαφορετικών εντυπώσεων συλλέγεις στην πορεία του χρόνου για ένα δημόσιο πρόσωπο. Για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο εν προκειμένω. Εν αρχή η πρώτη της, κάπως ενήλικης ζωής, το βήμα από τη Χούντα στην Μεταπολίτευση εκείνο το απόγευμα της 23ης προς 24ης Ιουλίου. Η εντύπωση ότι ο Π.Κ. ήταν ο αδικημένος της υπόθεσης, καθώς αντί να δοθεί σε αυτόν η, ας την χαρακτηρίσουμε, δικαιωματική λόγω παρελθόντος εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, προτιμήθηκε η λύση Καραμανλή. Εκ των υστέρων κρίνεται ορθότερη, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.

Ας πάμε και στις τελευταίες, όπου τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του, επιστήμονες ερευνητές  με κύρος όπως ο Θάνος Βερέμης ή η Λένα Διβάνη στέκονται δίπλα του με σεβασμό και λεπτότητα. Στο μεσοδιάστημα ο Ρένος Αποστολίδης το έχει χαρακτηρίσει ως «Παναγιωτάκη φιόγκο της φιγούρας», οι πληροφορίες ότι φέρεται ειπών στον Van Fleet «στρατηγέ μου ιδού το στράτευμα σας» και ασφαλώς ο χαρακτηρισμός της Μακρονήσου ως «νέος Παρθενών».

Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν είναι απολύτως αταίριαστα. Ο Π.Κ. ήταν ένα τέρας μόρφωσης. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι στα 21 του είχε ήδη αναγορευτεί Διδάκτωρ του Δικαίου από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και στα 24 του διορίζεται Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, ακολουθώντας έκτοτε μια πολύ ξεχωριστή καριέρα τόσο ως Πανεπιστημιακός όσο και ως πολιτικός.

Είναι που κατανάλωσε βιβλιοθήκες ολόκληρες, ενώ το συγγραφικό του έργο είναι αντίστοιχο. Είναι που μιλούσε με άνεση μητρικής γλώσσας Γερμανικά, Γαλλικά, Αγγλικά. Είναι που είχε μια εξαιρετικά, μια σπάνια σφαιρική γνώση και έναν αντίστοιχο πολιτισμό. Για όλους αυτούς τους λόγους, πιθανότατα, δεν είχε την προβολή που πιστώθηκαν άλλοι Έλληνες σχεδόν σύγχρονοί του πολιτικοί που αναγνωρίζονται και δικαίως πιο σημαντικοί. Στην πρακτική της πολιτικής, πιο σημαντικοί, με ότι αυτό σημαίνει.

Τέτοιες μέρες πριν από έναν σχεδόν αιώνα, ο ελληνισμός κατέβαλε ένα αφόρητα βαρύ πλήγμα ως αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών. Χιλιάδες χρόνια παρουσίας στην ακτή της Ιωνίας τερματίζονταν με τον πλέον βίαιο, αλλά και αμετάκλητο τρόπο.

Η ιστορία έχει σκύψει με τη δέουσα προσοχή, πάνω σε από ένα τόσο σημαντικό, καθοριστικό γεγονός, που σημάδεψε την τύχη εκατομμυρίων ανθρώπων. Το ίδιο και η λογοτεχνία. Και συχνά ο δικός της λόγος να είναι πιο άμεσος. Ενίοτε και πιο διδακτικός.