Το να αφορίσει η εκκλησία το έργο σου και κατόπιν δις το άτομό σου, αποτελούσε στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα στίγμα βαρύ και ανεξίτηλο. Σε ανάγκαζε σε περιθωριοποίηση και φυγή. Βεβαίως κατά παρόμοιο τρόπο είχε συμπεριφερθεί η εκκλησία και στο πρώτο τέταρτο του δέκατου ένατου αιώνα, σε πλειάδα αγωνιστών και πρωταγωνιστών της εξέγερσης γεγονός που, για ευνόητους λόγους, δεν αποδίδεται στις σωστές του διαστάσεις μέχρι σήμερα.

Στην δίνη των αφορισμών έπεσε και ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος για παρόμοιους «επαναστατικούς» λόγους. Ο συγγραφέας όπως σημειώνεται στο επίμετρο (σ.65), «σχολιάζει μεταξύ άλλων τον θρησκευτικό φανατισμό, την πολιτική διαφθορά και τις πελατειακές σχέσεις των ανθρώπων».

Αυτός ο σχολιασμός όπως πολύ σωστά επισημαίνεται, έρχεται με έναν πρωτότυπο τρόπο όπου ο Λασκαράτος εκθέτει δεξιοτεχνικά τις παθογένειες,  τις δεισιδαιμονίες , τον οπισθοδρομισμό, την βαναυσότητα, την εκμετάλλευση   που στεφάνωνε την κοινωνία της εποχής του, και τα οποία αυτά γνωρίσματα πέρασαν αυτούσια,  ακάθεκτα και στις επόμενες γενεές.

Προκειμένου να πετύχει τα παραπάνω αξιοποιεί αριστουργηματικά τον ζωικό κόσμο. Του δίνει νου, στοχασμό, κρίση και φωνή. Σε μια πρακτική όπου μπορεί να ερμηνευτεί και ως πρόδρομος της ζωοφιλίας, σε μια εποχή ατέρμονης φτώχιας, όπου μοιραία τα ζώα ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, χρήσιμα εργαλεία.

Υφίσταται μια σύντομη φράση, που στερεώνει αλλά ταυτόχρονα σοκάρει στο παράδοξο αυτό διήγημα του Η.Μ. «Θα προτιμούσα όχι», η στο πρωτότυπο "I would prefer not to." Ολοκληρωμένο πριν 171 χρόνια, γνώρισε τα πρώτα φώτα της δημοσιότητας, δημοσιευμένο  σε δυο συνέχειες στο περιοδικό της Νέας Υόρκης "Putnam's Magazine". Όπως πολλά σημαντικά έργα δεν έκανε ιδιαίτερη αίσθηση τότε και χρειάστηκε χρόνος προκειμένου να πάρει τις διαστάσεις που του έπρεπαν.

Το βάθος και το πλήθος των εμπειριών της ζωής του συγγραφέα αποτέλεσαν, πέρα από το ταλέντο του στη χρήση της γλώσσας, το πιο εκλεκτό καύσιμο για να καταθέσει τέτοιου είδους ιδέες. Η παραδοξότητα, η μελαγχολία, το χιούμορ αναμειγνύονται με μια αναλογία, που έλκει άμεσα τον αναγνώστη καθώς και οι ζωντανές περιγραφές που ξετυλίγει με εξαίρετες λεπτομέρειες.

Μας προσφέρει την ιστορία ενός γραφέα, που προσλαμβάνει στη δούλεψή του ο δικηγόρος προϊστάμενος της γραμματείας του ανώτατου δικαστηρίου των Η.Π.Α. Ο γραφέας άνθρωπος ήσυχος, αθόρυβος είναι, εν αρχή, παραγωγικότατος, ακάματος, αποτελεσματικότατος.

Στο πέρασμα του χρόνου αποστασιοποιείται ολοένα και περισσότερο από κάθε είδους επαγγελματική υποχρέωση, αρνούμενος οποιαδήποτε παραγγελία, προσταγή, επιθυμία του εργοδότη του δικηγόρου, χρησιμοποιώντας τη φράση «Θα προτιμούσα όχι». Μοιραία σημειώνει ο Melville για τον ήρωά του: «Ο Μπάρτλμπυ ήταν άνθρωπος των προτιμήσεων, όχι των δεδομένων». Η στάση του προκαλεί σειρά αδιεξόδων στο δικηγόρο ο οποίος εμφανίζεται αδύναμος να εφαρμόσει οποιαδήποτε λύση.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης μισού αιώνα από την πτώση της χούντας, η κρατική τηλεόραση επαναπροέβαλε μια σειρά από παραγωγές που είχαν γυριστεί το 1991 και διαπραγματεύονταν την μεταπολιτευτική περίοδο. Την επιμέλεια, την παρουσίαση είχε η Μαρία Ρεζάν και σε κάθε ωριαία εκπομπή, όπου είχε και έναν διακεκριμένο καλεσμένο, ανέλυε κάθε έτος ξεχωριστά.

Έτσι μετά την εκπομπή για το 1982, όπου η Βάσω Παπανδρέου είδε και σχολίασε τε συμβάντα εκείνης της χρονιάς, προσκεκλημένος ήταν ο Γιάννης Μαρίνος, η επι δεκαετίες η ηγετική μορφή του Οικονομικού Ταχυδρόμου του Δ.Ο. Λ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 προσπαθούσα, ενίοτε επί ματαίω, να αφομοιώσω την αυστηρή γλώσσα της αρθρογραφίας του, ένιωθα την αντιπάθειά του για οτιδήποτε πράσινο ή κόκκινο και αντιλαμβανόμουν μια σχολαστική, εμπεδωμένη άποψη. Υποθέτω ότι σε αναγνώστες κάτω των τριάντα ετών, τότε, είχε μικρή απήχηση.

Στα 85 του χρόνια, το 2018, κατόπιν παραινέσεων γνωστών και φίλων συνέγραψε ένα ευχάριστο, καλοδουλεμένο πόνημα για τις ιδιαίτερες, προσωπικές στιγμές που έζησε με τρεις σημαντικούς ηγέτες ισχυρών  πολιτικών σχηματισμών. Δυο από αυτούς είχαν και την ευθύνη της διακυβέρνησης του τόπου επί μακρόν. Ήταν οι Κ. Καραμανλής, Α. Παπανδρέου, Χ. Φλωράκης.

Για όσους έζησαν συνειδητά εκείνη την μεταπολιτευτική περίοδο, η έκδοση αποτελεί άλλο ένα χρήσιμο εργαλείο ακριβέστερης αξιολόγησης, ερμηνείας και αντίληψης, μέσα από τα γραφόμενα και τις προσεγγίσεις του συγγραφέα με τους πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής. Ο οποίος συγγραφέας δεν ήταν γνωστός για το μειλίχιο ή ευπροσήγορο ύφος του.

Λίγα είναι τα βιβλία που έχουν αναφερθεί, εδώ, σχετικά με τις περιπέτειες εγκλείστων σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Οι δε αιτίες, οι λόγοι που τους έσπρωξαν στο περιβάλλον των φυλακών, διαφέρουν. Όσο και να διαφέρουν πάντως, ο Χρόνης Μίσσιος, ο Παναγιώτης Κανελλάκης, η Anna Laura Braghetti, o Δημήτρης Κουφοντίνας, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Νίκος Κοεμτζής, βρέθηκαν μέσα σε κελιά. Σε αυτούς θα προστεθεί σήμερα και ο Βασίλης Παλαιοκώστας μαζί με το πόνημά του, που φέρει τον υπότιτλο: «Δράσεις και αποδράσεις ενός επικηρυγμένου».

Ο οποίος Β.Κ. κάνει μια τομή γράφοντας: "άλλο ο παράνομος και άλλο ο εγκληματίας". Πάνω σε αυτό το μοτίβο βασίζει όλη την ύλη και το περιεχόμενο του βιβλίου του. Παρουσιάζει, λοιπόν, τον εαυτό του ως παράνομο, ως ένα πρόσωπο που κινείται παραβατικά, αλλά δεν αποδέχεται τον χαρακτηρισμό του εγκληματία. Είναι η μυθιστορηματική αφήγηση μιας ακραία ασυνήθιστης ζωής.

Ακραία όχι μόνον διότι όσα είναι ευρύτερα και δημόσια γνωστά αποτελούν μοναδική περίπτωση, στο πάνθεο των παράνομων, αλλά και διότι αυτά που αφηγείται επαυξάνουν σε μέγιστο βαθμό την μοναδικότητα στην περίπτωσή του. Αναφέρεται σε συγκεκριμένα επεισόδια του βίου του, πολλές φορές με μεγάλη ακρίβεια, αποτυπώνοντας διαλόγους, περιγράφοντας λεπτομερώς συνθήκες. Άλλες φορές αφήνει ασαφές το πλαίσιο για ευνόητους λόγους.

Η αφήγηση δεν ακολουθεί χρονική σειρά, αλλά υπάρχουν παρεμβολές από την παιδική του ηλικία, όπου γίνεται σαφής η απόπειρά να επισημάνει την βουνίσια καταγωγή και το ανυπότακτο του χαρακτήρα του, το σμίλευμα στις κακουχίες, την ανθεκτικότητά του. Πάνω στην καταγωγή του, οικοδομεί γρήγορα και σταθερά τις οικολογικές του αξίες που προβάλλει μέσα από τις περιηγήσεις του στην ύπαιθρο, συχνά κυνηγημένος.

Κατέφθασε ταλαιπωρημένο. Προστατεύτηκε από το μπουρίνι που σε κάποιο βαθμό ήταν αναμενόμενο, αλλά η στέγη του παραπήγματος που φυλάχτηκαν τα πράγματα μας μέχρι να περάσει ο θερινός θυμός της φύσης ήταν διάτρητη, έτσι μαζί με τις πετσέτες βράχηκαν και οι σελίδες του. «Για σένα το έφερα, αλλά…», είπε απολογητικά ο «Κιου».

Το παρέλαβα, με χαρά παραμένοντας πιστός στη άποψη ότι τα βιβλία, ειδικά όσο μας συντροφεύουν τους καλούς μήνες, πρέπει απαραίτητα να φέρουν σημάδια. Υπογραμμίσεις, σημειώσεις, τσακίσματα στις γωνίες όπου σταμάτησε η βραδινή ανάγνωση, άμμο στον μοιχό των σελίδων, τέτοια πράγματα. Στην ανάγκη και τα ίχνη μιας θερινής καταιγίδας.

Διαφορετικά θα είναι σαν μια σχέση που ήρθε, πέρασε, έφυγε, ξεχάστηκε. Αδιάφορη. Αντίθετα αν η σχέση είναι δυνατή αφήνει σημάδια. Όχι απαραίτητα όμορφα ή ευχάριστα, αλλά σχεδόν πάντα χρήσιμα. Αυτό συμβαίνει και με τα βιβλία. Η σχέση είναι αμφίδρομη. Όσο τα σημαδεύει ο αναγνώστης, άλλο τόσο τον σημαδεύουν και εκείνα.

Έτσι συνέβη και με τούτη την έκδοση. Άγνωστο το βιβλίο, όσο και ο συγγραφέας και με υπότιτλο «μια απίθανη ιστορία αγάπης», προϊδεάζει κάπως τον αναγνώστη τι θα συναντήσει, αλλά ακόμα και ο ευφάνταστος δεν θα μπορέσει να μαντέψει τις ανατροπές.

Ο J.P.D. έχει κάνει μια σχεδόν εξαντλητική προεργασία βάσης, έχει δομήσει σε ισχυρά θεμέλια το οικοδόμημά του, καθώς παρέχει σωρεία εξονυχιστικών λεπτομερειών πάνω σε κάθε είδος πραγμάτων ή δραστηριοτήτων που κάμουν οι ήρωές του. Αυτό, σε πρώτη φάση ίσως ακούγεται κουραστικό, αλλά τελικά ισχυροποιεί το σύνολο.

Ήρθαν στο προσκήνιο τυχαία, ταυτόχρονα και στο χρονικό πλαίσιο των τριών - τεσσάρων ημερών καταναλώθηκαν. Η πρώτη κατέφθασε ως μήνυμα - προτροπή του τύπου «δες το», το δεύτερο επισημάνθηκε στο τραπέζι πολυαγαπημένου προσώπου. Για την πρώτη χρειάστηκε μια υπέρβαση καθώς τα τελευταία 50τόσα χρόνια οι μόνες σειρές που είχα παρακολουθήσει ήταν ο «Άγνωστος πόλεμος» και μια γλυκόπικρη βρετανική με τον Ricky Gervais. Το δεύτερο το αγνοούσα, το θεώρησα ενδιαφέρον και το δανείστηκα.

Η πρώτη ήταν η τηλεοπτική μεταφορά μυθιστορήματος του Amor Towles, «A gentleman in Moscow», που κατά πως μας πληροφορούν ήταν και ευπώλητο. Γυρίστηκε σε οκτώ επεισόδια με όλη την τεχνολογία και την τέχνη που μπορεί να κάνει μια σειρά ελκυστική. Το δεύτερο ήταν ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε το 1958 από τέσσερις συγγραφείς, σε δυο κύκλους και ο κάθε ένας ξεκινούσε από εκεί που ολοκλήρωνε ο πρώτος, χωρίς καμιά προσυνεννόηση. Και οι τέσσερις ήταν της γενιάς του ΄30: Η. Βενέζης, Μ. Καραγάτσης, Σ. Μυριβήλης, Α. Τερζάκης.

Την έκδοση συγκροτούν 16 και μια συνεντεύξεις με προσωπικότητες που ανήκαν στο χώρο της Αριστεράς. Κάποιοι έχουν εγκαταλείψει τα εγκόσμια, άλλοι μετατοπίστηκαν, άλλοι παρέμειναν σταθεροί. Είχαν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά από τον Μάρτιο του 1977, έως τον Απρίλιο του 2008.

Η δημοσιογράφος έχει τον τρόπο να αναδεικνύει γεγονότα, να εκμαιεύει απόψεις, χωρίς να γίνεται επιθετική ή δηκτική, δίχως να κουράζει. Έτσι όσα λέγονται έχουν ενδιαφέρον, αναδεικνύουν τις συνθήκες της εποχής τους, αλλά και τα ιδεολογικά χάσματα που χώριζαν τις διάφορες τάσεις της Αριστεράς.

Ακολουθούν ενδεικτικά αποσπάσματα.

Ηλίας Ηλιού από τον Ιούνιο του 1977:

-Οι διαφορές μεταξύ ΕΔΑ και ΚΚΕ ποιες είναι;

-Αβυσσαλέες. Αυτοί είναι αγριάνθρωποι, δεν υπάρχει έδαφος συνεννόησης μαζί τους. Έκανα θυσίες, έλιωσα στα πόδια μου για να πραγματοποιηθεί η ενότητα στις εκλογές του ’74. Και μόλις έγινε αυτό, την άλλη μέρα άρχισαν να πολεμούν εμένα. «Δεν με ενδιαφέρει να βγάλουμε πολλούς βουλευτές, εμένα με ενδιαφέρει να κάνω καθαρό κόμμα», έλεγε ο Φλωράκης.

- Μιλάτε με τον κ. Φλωράκη;

-Μιλάμε. Ο Φλωράκης, η Μίνα η Γιάννου και ο Φαράκος είναι οι τρείς από τους πέντε βουλευτές του ΚΚΕ, που είναι συγχρόνως και μέλη του Πολιτικού Γραφείου. Αυτοί πάντοτε μου μιλάνε και πάντοτε δεν μιλάνε με τους Δρακόπουλο και Κύρκο. Οι δυο άλλοι, οι νεώτεροι βουλευτές του ΚΚΕ, ο Γόντικας και ο Κάππος, φυσικά εμένα μου μιλάνε πάντα, αλλά όταν δεν είναι οι τρεις μεγαλύτεροι παρόντες, μιλάνε και με τον Κύρκο και με τον Δρακόπουλο.

- Πιστεύετε ότι ο Ανδρέας μπορεί να κυβερνήσει κάποτε την Ελλάδα;

- Να σας πω, την Ελλάδα την κυβέρνησε ο Μαρκεζίνης, την Ελλάδα την κυβέρνησε ο Ντίνος ο Τσαλδάρης, γιατί να αποκλείσουμε ότι μπορεί να την κυβερνήσει και ο Ανδρέας.

Τέτοια εποχή ήταν πριν 46 έτη. Καλοκαιράκι του 1978. Ο Κώστας, φίλος και γειτονόπουλο, βρισκόταν στο δεύτερο έτος της Ιατρικής και στη ραστώνη του μεσημεριού αλλάζαμε λίγες κουβέντες. Στη βιβλιοθήκη του ξεχώρισα μια έκδοση με τίτλο «Ιατρική φυσιολογία», την ξεφύλλισα και ακολούθως ρώτησαν αν μπορούσα να την δανειστώ. Η απάντηση ήρθε αμακιργιάριστη και ευθεία με περίπου τα εξής λόγια: «Ευχαρίστως, αλλά δεν θα στο συνιστούσα, θα σε μπερδέψει περισσότερο από ότι θα σε φωτίσει». Ακολούθησα τη συμβουλή του.

Καλοκαιράκι του 2024 και το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα καθώς ξεκινούσα την ανάγνωση του πονήματος του Ρ.Α. ήταν εκείνη η απάντηση του Κώστα, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω, από ότι ακούω, έχει γίνει ένας πολύ καλός καρδιολόγος, μα και, το σημαντικότερο, ανθρώπινος θεραπευτής. Το σκέφτηκα διότι ήμουν βέβαιος ότι η αχανής σφαίρα της ιατρικής είναι ένα ακραία πολύπλοκο και συχνά απρόβλεπτο σύμπαν. Υπό αυτό το πρίσμα η ανάγνωση ενός βιβλίου που επιχειρεί μέσα από 422 σελίδες να προσφέρει όχι μόνον πληροφορίες και γνώσεις, αλλά και προτάσεις για μια ποιοτικότερη, πιο υγιή ζωή δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση.

Ο συγγραφέας του, πέρα από απόφοιτος της ιατρικής σχολής του Στάνφορντ και γενικός χειρουργός στο Τζονς Χόπκινς, υπήρξε και παραμένει πολυσχιδής προσωπικότητα με πολλές δραστηριότητες, σημαντικές ανατροπές στη ζωή του και χωρίς αμφιβολία με έναν πολύ πλούσιο σε παραστάσεις και εμπειρίες βίο. Ίσως κάποιοι αναγνώστες παρατηρήσουν στοιχεία αυτοπροβολής, αλλά αν αυτό ισχύει και λογίζεται ως μειονέκτημα, υπάρχει μια φοβερή εξομολόγηση στο δέκατο έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο η οποία έρχεται και καλύπτει, σβήνει όποια φιλαυτία. Επιπλέον, ας μην λησμονηθεί ότι είναι ένας Αμερικανός και στην άλλη άκρη του Ατλαντικο, το φαίνεσθαι φαντάζει πιο ισχυρό.

Με υπότιτλο «ένας επιστήμονας μιλάει για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον» ο πολυμαθέστατος, πολυγραφότατος, διακεκριμένος ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα μας προσφέρει έναν ορμητικό ποταμό από πληροφορίες και αναρίθμητα συμπεράσματα βασισμένα σε ισχυρά δομημένες σκέψεις.

Τελειώνοντας την ανάγνωση τρία πράγματα είναι βέβαια. 1. Έχεις λησμονήσει το άπειρο πλήθος αριθμών και υπολογισμών που έχει παραθέσει. 2. Δεν έχεις κατορθώσει ακόμα να αποφανθείς αν το τελικό μήνυμα είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο. 3. Μολαταύτα είσαι βαθιά γοητευμένος από το περιεχόμενο.

Ο Vaclav Smil Γεννήθηκε στην Τσεχία την εποχή που βρισκόταν υπό Γερμανική κατοχή. Σπούδασε προ και μεταπτυχιακά στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην πατρίδα του, εγκατέλειψε τη χώρα του λίγο πριν κλείσουν τα σύνορα λέγοντας: «δεν ήταν και μικρή θυσία», πέρασε στην Αμερική και πήρε στο διδακτορικό του στη Γεωγραφία από το Πανεπιστήμιο της Πεσνυλβάνια.

Αποδέχτηκε άμεσα την πρόταση από το Πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα στον Καναδά όπου παρέμεινε επί δεκαετίες. Το «πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος» είναι το τεσσαρακοστό και όχι τελευταίο του βιβλίο. Και σε τι ακριβώς αναφέρεται τούτο τα βιβλίο; Αν ο γενικότερος στόχος της ανθρωπότητας είναι να ζήσει σε συνθήκες ευημερίας, τότε υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που πρέπει να αλλάξουν. Προκειμένου να τα αλλάξουμε όμως, οφείλουμε εν αρχή να αντιληφθούμε σε απόλυτο βαθμό πως λειτουργούν. Αυτό επιδιώκει η έκδοση. Την παράθεση στοιχείων, την λεπτομερή εξήγηση των δραστηριοτήτων στην απόπειρα ακριβέστερης αντίληψης, σε ένα περιβάλλον πολύ σύνθετο.