Προσκύνημα στους τόπους του ολέθρου (15.07.2012) PDF Print E-mail

Τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου της 26ης Απριλίου του 1986, ξέσπασε το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσέρνομπιλ. Πλήρης περηγραφή του εδώ Τσέρνομπιλ, τριάντα παρά ένα

Κάτι παραπάνω από 26 χρόνια αργότερα, μια ακολουθία από συμπτώσεις, σχεδόν απίστευτες, φέρνουν τα βήματά μου ακριβώς στο σημείο του ολέθρου. Ακολουθούν αποτυπωμένα αυτά που κατάλαβα, αυτά που ένιωσα.

Ιούλιος 2012.

Σχεδόν 120 χιλιόμετρα χωρίζουν την Ουκρανική πρωτεύουσα από τη ζώνη αποκλεισμού στο Τσερνομπίλ. Εκεί ο δρόμος φράσσεται από μπάρες και ένα πλήθος από αυστηρούς, άκαμπτους ένοπλους φυλάσσει τη διάβαση.

Παρά το γεγονός ότι όχι μόνον έχουμε τις απαιτούμενες άδειες από τις τοπικές αρχές, αλλά συνοδευόμαστε από υπάλληλο της νομαρχίας (Νικολάι) και μεταφράστρια (Όλγα), οι έλεγχοι είναι εξονυχιστικοί. Ακόμα και το ότι ήρθε στο φυλάκιο να μας παραλάβει η βοηθός του γενικού διευθυντή του εργοστασίου, δεν χαλάρωσε σε κάτι τη διαδικασία.

Περίπου τριάντα λεπτά μετά την άφιξή μας, περνάμε την πύλη και επιβιβαζόμαστε σε ένα κλιματιζόμενο, «σύγχρονο, δυτικό» βαν. Συνοδός μας η πυρηνική φυσικός και βοηθός του γενικού διευθυντή του εργοστασίου Είρένα Κόβμπιτς. Μια σειρά από μεγάλες ευθείες, δέκα περίπου χιλιομέτρων μας οδηγεί στην πόλη του Τσερνομπίλ. Δεν κυκλοφορεί άλλο όχημα, όπως και τίποτα δεν μαρτυρά τη δοκιμασία που έχει περάσει ο τόπος.

Πυκνά δάση, ανθοφόρα φυτά και μια ειρηνική ατμόσφαιρα επικρατεί. Καλοκαίρι με καθαρό, αψεγάδιαστο ουρανό, θερμοκρασία κοντά στους τριάντα βαθμούς και ερημιά. Ελάχιστα δείγματα ζωής, από προσωπικό που εργάζεται επισκευάζοντας κάποια έργα υποδομής, δρόμους και σκόρπια υπολείμματα από τις μέρες τις κρίσης, όπως μπάρες.


Λίγα ακόμα χιλιόμετρα και φθάνουμε στα κτιριακά συγκροτήματα του εργοστασίου.
Η Ειρένα μας περνά με την κάρτα της στο εσωτερικό, ανοίγοντας τα τουρνικέ. Στην είσοδο δεσπόζει ένα μεγάλο μόνιτορ με την κάτοψη των εγκαταστάσεων, όπου καταγράφονται διάφορα στοιχεία όπως ημερομηνία, ώρα, θερμοκρασία, υγρασία και έντεκα σημεία με συνεχή μέτρηση της ραδιενέργειας. Από κάποια πηγή ακούγεται το Swingtown των Steve Miller Band. Περίεργο, έτσι; Περίμενες να ακούσεις κάτι ηρωικό, κλασσικό, αλλά τα νέα παιδιά που δουλεύουν εκεί, μάλλον έχουν ανάγκη από άλλα ακούσματα. Η ατμόσφαιρα είναι ήρεμη και οι έλεγχοι από μεταλλικούς ανιχνευτές διακριτικοί.

Οδηγούμαστε σε μια μακέτα του εργοστασίου όπου η Ειρένα μας εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας, το παρελθόν, το ατύχημα. Η περιήγηση στο μεγάλο κτίριο, μας επιστρέφει στα χρόνια της Σοβιετικής ένωσης, καθώς δεν υπάρχει διάθεση νεωτερισμού και όλα δείχνουν να προέρχονται από εκείνη την εποχή. Είναι εμφανές ότι δεν έχουν διατεθεί κεφάλαια για τον εκσυγχρονισμό του. Είναι ένα κουρασμένο κτίριο.

Για τη συνέχεια μας περιμένει γεύμα σε μια αίθουσα που προφανώς προορίζεται μόνον για τους αξιωματούχους. Απέναντί μας συντρώγει ανέκφραστο, ακραία σοβαρό, προσεκτικό, κοστουμαρισμένο στέλεχος. Χώρος μικρός, χωρίς κάποια εξεζητημένη πολυτέλεια αλλά σαφώς πιο προσεγμένος από τους υπόλοιπους με ένα βαρύ σκρίνιο εποχής να κυριαρχεί της αισθητικής και ένα μεγάλο τετράγωνο τραπέζι προσεκτικά στρωμένο. Μόλις ολοκληρώνεται το γεύμα, έχει κανονιστεί μια ολιγόλεπτη συνάντηση με τον γενικό διευθυντή του εργοστασίου.

Ο σαραντάρης, γεροδεμένος, γραβατοφορεμένος, Ιγκόρ Γκραμόντκιν έχοντας την αποφασιστικότητα που επιβάλει η θέση του είναι επικεφαλής του σχεδίου, που εκτελείται εκεί στις μέρες μας. Οι πληροφορίες που μας πέρασε μετά τις συστάσεις, είναι οι εξής:

Έχοντας σταματήσει να λειτουργεί ως εργοστάσιο παραγωγής ενεργείας από τις 14 Δεκεμβρίου του 2000, εργάζονται σήμερα εκεί περί τους 2.500 ανθρώπους. Ο ίδιος ανέλαβε το 2007. Ο στόχος τους, είναι η κατασκευή μιας νέας σαρκοφάγου η οποία θα συρθεί και θα καλύψει την παλιά.

Έτσι θα εξασφαλιστεί ότι για τα επόμενα 100 χρόνια δεν θα υπάρξει νέα διαρροή, ενώ θα πρέπει να αφαιρεθούν και να μεταφερθούν τα πυρηνικά καύσιμα από τους αντιδραστήρες. Την όλη κατασκευή έχει αναλάβει ο γαλλικός όμιλος εταιρειών Novarka με τον προϋπολογισμό να ξεπερνά το μισό δισεκατομμύριο ευρώ. Το σύνολο της επένδυσης καλύπτεται από την Ε.Ε. και αναμένεται να ολοκληρωθεί περί τα τέλη του 2015.

Από το 1990, μετά την κατάρρευση της Σ.Ε., η Ουκρανία κατέβαλε μόνη της το κόστος για τα έργα που απαιτούνταν για την συντήρηση της σαρκοφάγου. Η κυβέρνηση της χώρας αποφάσισε πρόσφατα να γίνει η περιοχή επισκέψιμη, κατόπιν φυσικά των αντίστοιχων αιτήσεων. Δεν υπάρχει καμία χρέωση για αυτό και προς το παρόν δεν υπάρχει σκέψη για τουριστική εκμετάλλευση.

Έχοντας την ευγενική αλλά ταυτόχρονα και άμεση συμπεριφορά των μάνατζερς της δύσης, έγινε αντιληπτό ότι ο χρόνος μας είχε τελειώσει.

Άκρως αποκαλυπτική όμως,

θα ήταν η συνέχεια . Αυτό που είχαμε δει μόνο σε φωτογραφίες ξετυλιγόταν μπροστά μας. Η περίφημη πόλη του Πρίπιατ, καμάρι της Σοβιετικής προπαγάνδας και σημαντική επιτυχία όσων διέμεναν, εργάζονταν εκεί, καθότι απολάμβαναν σπάνιων προνομίων, η πόλη που άδειασε μέσα σε ώρες και ποτέ δεν ξαναδέχτηκε ίχνος ζωής ήταν μπροστά μας.

Ο φωτογραφικός φακός έχει εστιάσει στο σταυρουδάκι που κρέμεται στο παρμπρίζ του οχήματος που μας μεταφέρει στο Πρίπιατ. Στο φόντο, θολή, η επιβλητική ονομασία του οικιστικού συγκροτήματος που μέσα σε λίγες ώρες μεταβλήθηκε από καμάρι της Σ.Ε. σε πόλη φάντασμα.

Νέοι έλεγχοι σε άλλο φυλάκιο και σε ελάχιστα λεπτά σταματάμε στην κεντρική πλατεία. Μπροστά μας το κέντρο πολιτισμού ανάμεσα στο διοικητικό κτίριο και το ξενοδοχείο Πολίσια. Ρημαγμένη πόλη, με κτίρια ξεδοντιασμένα χωρίς παράθυρα ενίοτε και κουφώματα, βουτηγμένα σε μια βασανιστική ησυχία. Οργιώδης βλάστηση όπου λεύκες φύονται μέσα από τα τσιμέντα. Βουβές μαρτυρίες μιας καταστροφής.

Πρίπιατ: Τότε (1982 πάνω) και τώρα (2012 κάτω)!

Εισέρχομαι στο κτίριο του κέντρου πολιτισμού που προφανώς υπέφερε και από χρόνιες λεηλασίες, αν και τώρα πια δεν υπάρχει τίποτα χρήσιμο για κανέναν. Προσπαθώ να πλάσω στο μυαλό μου τις στιγμές που έσφυζε από ζωή, τη σοβαρότητα και τη αυστηρότητα που χαρακτήριζαν τόσο το καθεστώς όσο και τις εγκαταστάσεις ενός πυρηνικού εργοστασίου. Μέσα σε μια νύκτα όλα τούτα κονιορτοποιήθηκαν. Κι αυτό δεν ήταν παρά ένα μικρό τμήμα του προβλήματος. Ασφαλώς και η εικόνα θα ήταν πιο αποκρουστική, πιο απάνθρωπη όταν όλα τούτα τα κτίρια ήταν γεμάτα από έπιπλα, προσωπικά αντικείμενα, οικιακές συσκευές.

Σπαραξικάρδια τα συναισθήματα στο εγκαταλελειμμένο “λούνα παρκ” με τις εγκαταστάσεις του να σκουριάζουν και να καταρρέουν. Η πυρηνική φυσικός Ειρένα (αριστερά) και η μεταφράστρια Όλγα, αγέννητη την μέρα του ολέθρου.

Η μικρή μας παρέα ανταλλάσσει απόψεις σε μια σκιά στο χώρο του λούνα παρκ, όπου ο τροχός, τα «συγκρουόμενα» οι «βαρκούλες» έχουν φυτρώσει, έχουν καταστραφεί υπογραμμίζοντας με την σκουριασμένη τους ύπαρξη, το παρελθόν.

Απομεινάρι από τους περήφανους εορτασμούς των εξήντα χρόνων της κραταιάς τότε Σοβιετικής Ένωσης παρατημένο σε κτίριο του Πρίπιατ. Λίγα χρόνια αργότερα το Τσερνομπίλ θα αποτελούσε, πέρα από μια τεράστια καταστροφή, μια χαίνουσα πληγή για τη Σοβιετική οικονομία.

Ερωτώ την Ειρένα που βρισκόταν όταν συνέβη το γεγονός. Ήταν φοιτήτρια στο πανεπιστήμιο της Μόσχας σπουδάζοντας φυσική και της φάνηκε απίστευτο αυτό που μάθαινε. Ήταν σοκ, τεράστια απογοήτευση. Εξ’ ίσου αναπάντεχο θεωρεί το γεγονός ότι μετά από αρκετά χρόνια και τόσες κοσμογονικές αλλαγές, βρήκε απασχόληση σε αυτόν τον τόπο. Δεν θεωρεί ότι κάνει κάτι επικίνδυνο και αναφέρει την αυτοκτονία του Λεγκάσοβ ως ένα εξ’ ίσου σημαντικό θέμα.

Κάποτε θα ήταν “ου παντός πλην ες Πολίσια”. Τώρα το επιβλητικό, για τα μέτρα της εποχής, ξενοδοχείο δέχεται το κτύπημα της εγκατάλειψης, ενώ το κέντρο κουλτούρας του Πρίπιατ εγκαταλελειμμένο από τις μεσημβρινές ώρες της 27ης Απριλίου 1986 αποτελεί άλλη μια βουβή μαρτυρία για το βαθμό της καταστροφής.

Λίγα λεπτά αργότερα περνάμε την πόρτα, η οποία ανοίγει με ηλεκτρονικό συνδυασμό, του οικήματος που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τον αντιδραστήρα #4. Εκεί είναι το τμήμα διεθνών σχέσεων, που υποδέχεται όλες τις δωρεές και φροντίζει να αξιοποιηθούν καλύτερα. Μας υποδέχεται η Τζούλια Μαρούσιτς. Μια γυναίκα μετά τα σαράντα, γεμάτη δυναμισμό, πίστη για αυτό που κάνει και αυτοπεποίθηση. Με καλά αγγλικά και στεντόρεια φωνή, μας εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας, ελέγχου και προόδου των εργασιών. Στην αρχή δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω.

Η εικόνα της σαρκοφάγου

που βρίσκεται μόλις λίγες δεκάδες μέτρα μπροστά, κλέβει κάθε μου αίσθηση. Φαντάζομαι τι μπορεί να συνέβη, τις πρώτες μέρες μετά την εκτός ελέγχου δοκιμή ασφαλείας, όλο το δράμα που ξετυλίχτηκε από το πρώτο τηλεφώνημα στην πυροσβεστική υπηρεσία μέχρι να τεθεί υπό έλεγχο ο εφιάλτης.

Δέος στη θωριά του αντιδραστήρα # 4 και στην επιβλητική αλλά κουρασμένη πρώτη σαρκοφάγο που με τόσες θυσίες κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε

Επαναφέρω όλες τις εικόνες και τα video που απλόχερα πια, μας προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες. Αναλογίζομαι τις τελευταίες στιγμές εκείνων των ηρώων, που σπρωγμένοι ποιος ξέρει από τι είδους δύναμη, από ποια αίσθηση καθήκοντος, είδαν την χειρότερη μορφή θανάτου κατάματα και ή άνοιγαν βαλβίδες ανακούφισης μέσα στο πιο μολυσμένο περιβάλλον του πλανήτη, ή πέταγαν με τα θηριώδη Mil Mi 26 δυο εκατοντάδες μέτρα πάνω από τον αποκαλυμμένο, καυτό πυρήνα, ή καθάριζαν με φτυάρια εκείνο το ραδιενεργό χάλι στην ταράτσα του αντιδραστήρα #3.

Προσπαθώ να καταλάβω τι ήταν αυτό που έσπρωξε τον φωτογράφο Βλαντιμίρ Σεβτσένκο βαθιά στη καρδιά της καταστροφής σε ένα δρόμο χωρίς γυρισμό. Δεν έχω απαντήσεις και τρομάζω με την ιδέα ότι με την ίδια ευκολία που ο άνθρωπος κάνει τερατώδη σφάλματα, είναι έτοιμος να τα αντιμετωπίσει με περίσσια αυτοθυσία. Υποθέτω ότι έτσι γράφεται η ιστορία. Συνέχιζα να είμαι απορροφημένος από τη θωριά της σαρκοφάγου και τις σκέψεις που μου γεννούσε. Αναλογίζομαι τι θα είχε συμβεί αν η εξέλιξη των γεγονότων μας είχε φέρει στο χειρότερο δυνατό σενάριο.

Συνειδητοποιώ που βρίσκομαι και είναι τόσο σπαραξικάρδιο το συναίσθημα που μόνο η παρουσία των άλλων, με αποτρέπει από το να αναλυθώ σε λυγμούς. Το Τσερνομπίλ, ανάμεσα στα άλλα, είναι σχολείο ανθρωπιάς.

Κάποια στιγμή επανέρχομαι στην πραγματικότητα και αρχίζω να ακούω τα λόγια της Τζούλια. Για τις πολυάριθμες βάρδιες εργατών που δουλεύουν σε εξωτερικούς χώρους σε 15ήμερους κύκλους. Δεκαπέντε μέρες εργασία, δεκαπέντε μέρες εκτός. Για τους συνεχείς ιατρικούς ελέγχους, για την διαφορά της ακτινοβολίας με τις εργασίες που γίνονται σε στεγασμένους χώρους. Για την μακέτα του αντιδραστήρα και την αναπαράσταση του ατυχήματος, για την αισιοδοξία της και για το γεγονός ότι ήρθε για δυο χρόνια το ’97, έχουν περάσει 15 και είναι ακόμα εκεί.

Για την αναγκαιότητα της νέας σαρκοφάγου, αφού παρά το γεγονός ότι σε όλα αυτά τα χρόνια έκαναν ότι ήταν δυνατόν με τα περιορισμένα οικονομικά και τις δωρεές να συντηρήσουν την υπάρχουσα. Πέρασαν νέα μεταλλικά φύλλα στην οροφή, έκαναν τα απαραίτητα «μπαλώματα» όπου χρειαζόταν αλλά οι βαρείς χειμώνες, οι βροχές και φυσικά ο χρόνος έχουν κουράσει την υπάρχουσα κατασκευή. Έχουν επίσης τοποθετηθεί κάμερες και αισθητήρες μέσα στη σαρκοφάγο όπου παρακολουθείται σε 24ωρη βάση κάθε δραστηριότητα. Παρατηρώ τους δεκάδες εργάτες που εργάζονται στους εξωτερικούς χώρους με λευκές φόρμες, καλύμματα κεφαλής υπό υψηλές θερμοκρασίες συμβάλλοντας στα έργα αποκατάστασης.

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία και αποχαιρετούμε. Τελευταίες εικόνες μπροστά στο μνημείο που έχει ανεγερθεί με φόντο την σαρκοφάγο για να υπενθυμίζει αιώνια την ανθρώπινη αμετροέπεια. Ποιος ξέρει αν σε εκατό, σε διακόσια χρόνια αν θα υπάρχει;

Τώρα που πληκτρολογώ τις τελευταίες λέξεις θυμάμαι τις εικόνες της μητέρας του Λ. Τόπτινοφ πάνω από τον τάφο του. Ο Θρήνος της Μάνας για το χαμένο παιδί. Η Βέρα Τοπτίνοφα γονατίζει μπροστά στο μνήμα του, στο κοιμητήριο Μιτίνο της Μόσχας στην 25η επέτειο της καταστροφής, στις 26 Απριλίου του 2011 και συντετριμμένη αγκαλιάζει την μαρμάρινη προσωπογραφία του. Υποφέρει για ένα τέταρτο του αιώνα, από τη χειρότερη τιμωρία που μπορεί να υποστεί γονιός και αν μάλιστα συνυπολογιστεί ότι ο υιός της Λεονίντ, ήταν εκείνος που μαζί με τον Αλέξαντρ Ακίμοβ αντιστάθηκαν στη διαδικασία της δοκιμής ελέγχου, τότε το κτύπημα είναι ακόμα πιο βαρύ.

 

 

Η ιστορία γράφεται

ανάμεσα σε μνημεία και μνήματα. Ποιος ξέρει αν θα χρειαστεί και η ανέγερση άλλων παρόμοιων μνημείων; Να ελπίσουμε ότι το ανθρώπινο γένος θα έχει πάντα την πολυτέλεια να αναγείρει μνημεία στους τόπους καταστροφής;

Όχι μόνον σαν μια απόπειρα συγνώμης, αλλά και σαν απόδειξη συνέχισης της ύπαρξής του!

 

υ. γ. Η επίσκεψη – προσκύνημα στους τόπους του ολέθρου δεν θα είχε πραγματοποιηθεί δίχως την αμέριστη βοήθεια του Έλληνα πρέσβη στην Ουκρανία, Γεώργιου Γεωργούτζου ο οποίος, πέρα από το γεγονός ότι τον κρατήσαμε ξύπνιο την παραμονής της επίσκεψης μέχρι την τρίτη πρωινή, μας παρείχε κάθε δυνατή βοήθεια και εξυπηρέτηση. Η παρουσία του μας έκανε να νοιώσουμε σαν να βρισκόμαστε στην πατρίδα.