Η μελέτη των συνθηκών που οδήγησαν στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνουν αντιληπτά τα γεγονότα. Φυσικά συνδέονται με ότι προηγήθηκε, έχουν τις ρίζες τους στον βαθύ και βίαιο Εθνικό Διχασμό που με τη σειρά του θα έσβηνε με τον πόλεμο για να παραδώσει με την απελευθέρωση, σε ένα ακόμα πιο αιματηρό και διχαστικό Εμφύλιο σπαραγμό.

Ο πολυγραφότατος Μανόλης Κούμας μας προσφέρει μια αναλυτικότατη, κατανοητή αφήγηση όλων εκείνων των συμβάντων που έκαναν  εύκολη την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού σε ένα χρονικό πλαίσιο όπου σημαντικό τμήμα της Ευρώπης γλιστρούσε στο φασισμό. Ιταλία, Γερμανία ήταν ήδη δέσμιες, μέχρι το τέλος της δεκαετίας η Ισπανία θα βίωνε την ίδια τύχη μετά από έναν αποτρόπαιο Εμφύλιο, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 η Πορτογαλία και για τα επόμενα σχεδόν 50 χρόνια ήταν περίκλειστη στο συντηρητικό, απολυταρχικό, εθνικιστικό, ανελεύθερο Estado Novo (Νέο Κράτος).

Αν σε όλα τα παραπάνω προστεθεί και το γεγονός ότι η μεγαλύτερη πολεμική εμπλοκή που έπληξε τον πλανήτη ήταν προς των θυρών, γίνεται αντιληπτή η πολυπλοκότητα και η ευθραυστότητα της διεθνούς σκηνής. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και η ελληνική πολιτική σκηνή που μετά το κίνημα του Κονδύλη τον Οκτώβριο του '35, το νόθο Δημοψήφισμα του Νοεμβρίου και την παλινόρθωση της Μοναρχίας, το μέλλον γινόταν περισσότερο αβέβαιο.

Όλα τούτα διαπραγματεύεται στο πόνημά του ο Κ.Μ. Στο μεσοδιάστημα από τον Νοέμβριο του '35 και την επιστροφή του Γεωργίου, έως την κατάλυση του πολιτεύματος την 4η Αυγούστου του '36, μεσολάβησαν πολλά αλλά τελικά όλα ευθυγραμμίστηκαν ώστε να προκύψει η δικτατορία που μας συνόδευσε έως την Κατοχή.

Τα κομβικά γεγονότα που οδήγησαν εκεί, ήταν η αδυναμία των πολιτικών κομμάτων να συνεννοηθούν με κύριο πρόβλημα το αποτακτικό όπου υπήρχε αγεφύρωτη αντίθεση, οι κοινωνικές αντιδράσεις που αντιμετωπίστηκαν με σφοδρή βία και η συνήθης απειλή του κομμουνισμού. Κάτι που επίσης επισημάνθηκε και είχε επιδράσεις ήταν ότι μέσα σε λίγους μήνες πεθαίνουν πέντε πρώην πρωθυπουργοί και ένας εν ενεργεία. Κατά σειρά: 1η Φεβρουαρίου ο Γ. Κονδύλης, 18 Μαρτίου ο Ελ. Βενιζέλος, 13 Απριλίου ο εν ενεργεία Κ. Δεμερτζής, 17 Μαΐου ο Π. Τσαλδάρης. Για να ακολουθήσουν με την την 4η Αυγούστου, στις 16 Σεπτεμβρίου ο Αλ. Ζαϊμης και στις 17 Νοεμβρίου ο Αλ. Παπαναστασίου.

Οι απότακτοι αξιωματικοί, καταδικασθέντες ή μη από το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα ήταν σημείο τριβής σε μια εποχή όπου οι ισορροπίες στο προσωπικό του στρατού μοιραία επηρέαζαν την πολιτική σκηνή.

«Για να τεθεί λοιπόν πιο απλά το ζήτημα: η δικτατορία (όχι κατ΄ ανάγκη του Μεταξά, αλλά μια οποιαδήποτε δικτατορία αντιβενιζελικής/βενιζελικής απόχρωσης) θα μπορούσε να αποφευχθεί μόνο αν τα βενιζελικά κόμματα δεν έθεταν τη διευθέτηση του αποτακτικού ως προϋπόθεση για τον σχηματισμό κυβέρνησης». (σ.273)

Μολοντούτο ο συγγραφέας επισημαίνει:

«Επομένως, η απόφαση για τη δικτατορία οριστικοποιήθηκε όχι τη στιγμή που επιβεβαιώθηκε η αδυναμία των κομμάτων να δώσουν κυβέρνηση, αλλά, αντίθετα, τη στιγμή που ήλθαν κοντά στον σχηματισμό κυβέρνησης, έχοντας συμφωνήσει (κατ' αρχήν) για το ζήτημα εκείνο που είχε αποτελέσει βασικό εμπόδιο: το αποτακτικό». (σ. 270).

Επίσης είχε υπογραμμίσει πως:

«Ο διορισμός του Μεταξά ως πρωθυπουργού ήταν λοιπόν το πρώτο βήμα για την δικτατορία αλλά δεν ήταν από μόνο του αρκετό». (σ. 266)

Όταν δε, επιβλήθηκε το καθεστώς, φρόντισε να αποκτήσει κάθε είδους εξουσία, ανοίγοντας μονοπάτια που, εξ όσων φάνηκε, θα ήταν χρήσιμα σε κάθε είδους πολιτεύματα στο μέλλον:

«Ο Μανιαδάκης τέθηκε επικεφαλής τόσο της χωροφυλακής όσο και της αστυνομίας αναλαμβάνοντας όχι μόνο την αντικατασκοπεία κατά της Γερμανίας και της Ιταλίας αλλά και την παρακολούθηση οποιοδήποτε θεωρούνταν ύποπτος για αντικαθεστωτικές κινήσεις: πολιτικά πρόσωπα, καθηγητές πανεπιστημίων, αξιωματούχους Ανακτόρων, ακόμα και συνεργάτες του ιδίου του Μεταξά». (σ.285).